Windows операциялы? ж?йесіні? шы?у тарихы

Саба?ты? та?ырыбы:  Паскаль тілінде математикалы? есептер.

Саба?ты? ма?саты: 

       Білімділігі:    Паскаль-программалу тілі, ж?не оны? негізгі элементтері туралы айту,  

                               т?сіндіру. Паскаль программасында ж?мыс жасай білуге ?йрету.

       Дамытушылы?: Тез ойлап, ?тымды жауап ?айыра білуге, ж?йелі, еркін с?йлеу  

                                      да?дыларын дамыту, п?нге ?ызы?ушылы?ын арттыру.

      Т?рбиелік:   О?ушыларды компьютермен ж?мыс жасата отырып, ?ауіпсіздік ережесін 

                             са?тау?а,??ыптылы??а,е?бекс?йгіштікке, ізденімпазды??а т?рбиелеу.

Саба?ты? типі: Жа?а білімді ме?герту.

Саба?ты? т?рі:  Аралас тип.

Саба?ты? к?рнекілігі: слайдтар, пара?шалар, компьютер, интерактивті та?та.

Саба?ты? технологиясы: компьютерлік технологиямен о?ыту.

Саба?ты? барысы:    1. ?йымдастыру кезе?і.

                                       2.  ?й тапсырмасын ?айталау   (тест активойдта).

                                       3.  Жа?а саба?ты т?сіндіру.

                                       4.  Компьютермен есептер шы?ару.

                                       5.  Саба?ты бекіту (слайд ).

                                       6.  ?й тапсырмасын беру.

Просмотр содержимого документа

«?ылыми ж?мыс. «Windows операциялы? ж?йесіні? айырмашылы?тары» »

Зертханалық жұмыс №2

2 тақырып. Жұмыс үстелінің безендірілуін баптау

Зертханалық сабақтың мақсаты: WINDOWS ОЖ негізгі объектілерін оқып білу

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

1.Компьютерді қосыңыз, операциялық жүйенің толық қосылуын күтіңіз.Жұмыс үстелінің бос жеріне тышканның он жақ батырмасын шертіңіз.

2.Жанама менюден Қасиеттер (Свойства) бөлімін таңдаңыз, сонда Қасиеттер: Экран (Свойства:Экран) сүхбат терезесі ашылады. Фон қыстырмасының ашылғандығына көз жеткізіңіз.

3.Жүмыс үстелінің суреті тізімінен Өзен (немесе қалауыңызша басқа суретті) суретін таңдаңыз. ОК батырмасын шертіңіз. Жұмыс үстелінің фоны өзгергендігіне көз жеткізіңіз.

4. Ашылған Орналастыру(Перемещение) тізімінің көмегімен Фон қыстырмасындағы суреттің фонын өзгерте отырып 1-3 бөлімдерді қайталаңыз. Экранды безендіруде Созу, Орталыққа, Жанына (Растянуть, По центру, Рядом) әдістері қалай әсер ететін байқаңыз.

1. Суреттің фонынан Орнамент объектісін таңдап, орналасу әдісі Созуды (Растянуть) пайдаланып 1-3 бөлімдерді қайталаңыз.

2. Сілтеуіш (Проводник) программасын іске қосыңыз.

3. Сілтеуіштен Windows іздестіру жүйесін іске қосыңыз (Сервис► Поиск►Файлы и папки)

4. Іздестіру жүйесінің көмегімен Жүмыс үстелінің фондық суреттері қайда сақталғанын аныктаңыз. Ол үшін Атау (Наименование) өрісіне Өзен объектісінің атын енгізініз. Қайдан іздеу керек (Где искать) өрісіне қатқыл диск С: таңбашасын орнатыңыз да, Енгізілген қаптамаларды қоса алғанда (Включая вложенные папки) жалаушасының орнатылғанына көз жеткізіңіз. Табу (Найти) командасын орындау арқылы іздеу процесін жүргізіңіз.

5. Өзен объектісі табылған соң, Іздеу нәтижесі панелінде оның орны — С:\ Windows қаптамасы көрсетіледі.

1. Іздестіру жүйесінін, терезесін жауып, Сілтеуіш (Проводник) терезесіне оралыңыз. Сол жақ панелъден С:\ Windows қаптамасын тауып, ашыңыз. Айналдыру сызғыштарын колдана отырып, оң жақ панельден Өзен объектісін табыңыз. Жүмыс үстелінің осы және басқа да фондық суреттері мен өрнектері кай пішімде сақталғандығын көріңіз.

2. Жүмыс үстелінің Сілтеуіш (Проводник) терезесін Қоржын (Корзина) таңбашасы көрініп түратындай етіп жылжытыңыз.

3. Сілтеуіштің (Проводник) оң жақ панеліндегі Өзен белгісін Қоржын(Корзина) таңбашасына алып барыңыз. Қоржынға (Корзина) объектіні апарып тастау қажеттігі жайлы сұраққа құптайтындай жауап беріңіз.

1. Орау батырмасын шерту аркьілы Сілтеуіш (Проводник) терезесін бүктей тұрыныз.

2. Қасиеттер:Экран (Свойства:Экран) сүхбат терезесінің Фон қыстырмасын ашыңыз.

15. Жұмыс үстелінің фондық суреті (Фоновый рисунок рабочего стола) тізімінде Өзен суреті жоқ екендігіне көз жеткізіңіз,

1. Қоржын (Корзина) таңбашасын екі рет шерту арқылы оны ашыңыз.

2. Бұрын сақталған орнына Өзен объектісін қайта қалпына келтіріңіз(объектіні ерекшелеп алып, Файл►Восстановить командасын орындау керек).

3. Қасиеттер:Экран (Свойства:Экран) сүхбат терезесінің Фон қыстырмасын ашыңыз. Жүмыс үстелінің фондық сурет тізімінде Өзен суреті бар екеніне көз жеткізініз.

4. Барлық ашылған терезелерді жабыңыз.

Зертханалық жұмысқа тапсырма: Жаңа бума құрыңыз.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Тақырып бойынша сұрақтар: Операциондық жүйе дегеніміз не?

Зертханалық жұмыс №3

3 тақырып. Объектілермен жұмыс істеуді үйрену

Зертханалық сабақтың мақсаты: WINDOWS ОЖ негізгі объектілерін оқып білу

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

1. Менің құжәттарым (Мои документы) қаптамасын ашыныз (Пуск►Избранное►Мои документы).

2. Алынған терезені толық экранға жайыңыз.

1. Меню жолында Файл►Құру►Қаптаманы (Файл►Создать►Папку) командасын орындаңыз. Терезенің жұмыс кеңістігінде Жаңа қаптама(Новая папка) деген жазумен қаптама таңбашасы шыққанына көз жеткізіңіз.

2. Ағымдағы қаптама терезесінің жұмыс кеңістігіндегі таңбашалардан бос орынға тышқанның оң жақ батырмасын шертіңіз. Ашылған жанама менюден Құру►Қаптаманы (Создать►Папку) командасын таңдаңыз.Терезе кеңістігінде Жаңа қаптама(2) (Новая папка(2)) деген жазумен қаптама таңбашасы шыққанына көз жеткізіңіз.

3. Жаңа қаптама (Новая папка) деген таңбашаға тышқанның оң жақ батырмасын шертіңіз. Ашылған жанама менюден Қайта атау (Переименовать) командасын таңдаңыз. Қаптамаға \Тәжірибе деп ат беріңіз. Операциялық жүйе бір каптамада аттас екі объектіні қабылдамайтынына көз жеткізіңіз. Екінші қаптамаға \Менің тәжірибем деп ат беріңіз.

4. Жаю () батырмасын шерту арқылы Менің құжаттарым қаптамасының терезесін калыпты мөлшерге қойыңыз.

5. Менің компьютерім (Мой компъютер) терезесін ашыңыз. Оның ішінен құрамында қатқыл дискісі (С:) бар терезені ашыныз. Айналдыру сызғыштарын пайдалана отырып одан \Windows қаптамасын тауып алып, оны екі рет шерту арқылы ашыңыз. Бұл жүйелік қаптамадағы мазмұнның өзгеруі өте қауіпті екені туралы алдын-ала ескертумен танысыңыз. Файлдарды көрсету гиперсілтемесіне шерту арқылы қаптама құрамындағы бейнені қосыңыз. Ашылған терезенің күрамында \Теmр қаптама таңбашасын іздеп тауып және оны ашыңыз (Бұл қаптама мәліметтерді уақытша сақтау қаптамасы болып есептеледі, оның кұрамындағы файлдарды ешбір қорқынышсыз мысал үшін колданынып көруге болады).

6. С:\Windows\Теmр терезесін ашыңыз. Шерту арқылы \Тәжірибе қаптамасының таңбашасын ерекшелеңіз. СТRL пернесінің басулы күйінде \Менің тәжірибем қаптамасының таңбашасын ерекшелеңіз.Жүмыс кеңістігіндегі екі объектінің бірдей ерекшеленгеніне көз жеткізіңіз.

7. СТRL+Х пернесінің көмегімен ерекшеленген объектіні алмасу буферіне алып кетіңіз. Қаптаманьщ жүмыс кеңістігінде олардың белгілерінің де жоғалғандығына көз жеткізіңіз.

8. \Менің құжаттарым каптамасының терезесін ашыңыз. Оган алмасу буферінде орналасқан объектілерді орналастырыңыз (СТRL+Ү).

11.\Менің құжаттарым қаптамасындағы \Менің тәжрибем және \Тәжірибе қаптамаларының таңбашаларын ерекшелеңіз. Тышқанның оң жағын басып, ашылған жанама менюден Жою (Удалить) бөлімін таңдаңыз. Ашылған сүхбаттық терезеде объектіні жою қажетгігін құптаңыз. \Менің құжаттарым қаптамасы терезесін жабыңыз.

1. Танбашасын екі рет шерту аркылы Қоржын (Корзина) терезесін ашыңыз. Онда жойылған \Менің тәжірибем және \Тәжірибе каптамаларының таңбашалары бар екеніне көз жеткізіңіз. Екі таңбашаны да ерекшелеңіз. Тышқанның оң жағын басу арқылы ашылған жанама менюден Қалпына келтіру (Восстановить) бөлімін таңдаңыз. Қоржынды жабыңыз.

2. \Менің құжаттарым қаптамасы терезесін ашыңыз. Онда \Менің тәжірибем және \Тәжірибе каптамаларының таңбашалары қайта орналасқандығына көз жеткізініз. Екі таңбашаны да ерекшелеңіз. Shift пернесін басып түрып Delete пернесінің көмегімен оларды өшіріңіз. Ашылған сұхбат терезеде объектіні жою қажеттігін құптаңыз. \Менің құжаттарым каптамасы терезесін жабыңыз.

14. Қоржын (Корзина) терезесін ашыңыз. Shift пернесін басып түрып өшірілген объектілер Қоржынға түспегеніне көз жеткізіңіз. Қоржынды жабыңыз.

Зертханалық жұмысқа тапсырма: Бумалар , файлдар және дискілермен жұмыс жасаудың негізгі командалары

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Тақырып бойынша сұрақтар: Қатты, магниттік дискілер дегеніміз не?

Зертханалық жұмыс №4

4 тақырып. Сілтеуіш программасындағы файлдык құрылыммен жүмыс істеу

Зертханалық сабақтың мақсаты: WINDOWS ОЖ негізгі объектілерін оқып білу

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

1. Бас менюдің көмегімен Сілтеуіш программасын іске қосыныз. (Пуск►Программы►Проводник). Іске қосу кезінде Сілтеуіштің сол жақ панелінде қандай қаптама ашылғандығына назар аударыңыз. Бүлжүйелік дискінін түпкі қаптамасы болуы керек.

2. Сол жақ панельден \Менің құжаттарым қаптамасын табыңыз және оны қаптама таңбашасының үстінен шерте отырып ашыңыз.

3. Сілтеуіштің оң жак панелінде жаңа \ТәжірибелІк қаптамасын құрыңыз.

4. Сол жақ панелінде «+» белгісінің үстінен бір шертіп \Менің құжаттарым қаптамасын ашыңыз. Сол жақ панельдегі қаптамалардың ашылуы және аударылуы әртүрлі амалдар екеніне назар аударыныз.
   Сол жақ панельде \Менің құжаттарым қаптамасында \Тәжірибелік қаптамасының кұрылғанына көз жеткізініз.

5. Сілтеуіштің сол жақ панелінен \Тәжірибелік қаптамасын ашыңыз. Оң жак панельде ештеңе болмауы керек, себебі ол бос қаптама.

6. Сілтеуіштің оң жақ панелінде \Тәжірибелік қаптамасының ішінен \Менің тәжірибелерім атты жаңа қаптама құрыңыз. Сол жақ панельде \Тәжірибелік қаптама таңбашасының жанында «+» белгісінің пайда болғанын көреміз, бұл белгі каптама ішінде бағыныңқы қаптама барын айғактайды. Сілтеуіштің сол жақ панелінде қалыптасқан қүрылымды ашып көріңіз.

1. Сілтеуіштің сол жақ панелінен \ Windows қаптамасын табыңыз және оны ашыңыз.

2. Сілтеуіштің сол жак панелінде \Windows каптамасының ішінен объектілерді уақытша сақтауға арналған \Теmр қаптамасын табыңыз, бірақ бұны ашпаңыз.

3. Сүйреу әдісі бойынша \Тәжірибелік қаптамасын Сілтеуіштің он жақ панелінен сол жағына-С:\Windows\Теmр қаптамасына орнын ауыстырыңыз, бұл әрекетті өте дәл орындау қажет. Қабылдаушы қаптама жазбасының тусін кадағалаңыз. Тура орналасқанда түсі өзгереді — сол кезде тышқанның батырмасын жіберсе болады.

4. Сілтеуіштің сол жак панелінде С:\Windows\Теmр қаптамасын ашыңыз. Оң жақ панельде \Тәжірибелік қаптамасының барына көз жеткізіңіз.

5. Сол жақ панельден Қоржынды(Корзина) тауып, оның таңбашасына\Тәжірибөлік қаптамасын сұйреп әкеліңіз.

6. Қоржынды ашып, онда жаңа ғана жойылған қаптаманың орналасканын көресіз. Сілтеуіш терезесін жабыңыз.

Зертханалық жұмысқа тапсырма: Windows ОЖ-де дискетпен жұмыс істеңіз

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Тақырып бойынша сұрақтар: Windows ОЖ-де файлды жою, көшіру, ашу, жабу қалай орындалады.

Зертханалық жұмыс №5

5 тақырып. WINDOWS файлдар жүйесін ұйымдастыру : файлдар жүйесі

Зертханалық сабақтың мақсаты: Файлдардың және бумалардың атын өзгерту, оларды көшіру, жылжыту

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

1.Менің құжаттарым(Мои документы) қаптамасын ашыныз (Пуск►Избранное►Мои документы).

2.Алынған терезені толық экранға жайыңыз.

1. Меню жолында Файл►Құру►-Қаптаманы (Файл►Создать►Папку) командасын орындаңыз. Терезенің жұмыс кеңістігінде Жаңа қаптама(Новая папка) деген жазумен қаптама таңбашасы шыкканына көз жеткізіңіз.

2. Ағымдағы қаптама терезесінің жұмыс кеңістігіндегі таңбашалардан бос орынға тышқанның оң жақ батырмасын шертіңіз. Ашылған жанама менюден Құру►Қаптаманы (Создать►Папку) командасын тандаңыз.Терезе кеңістігінде Жаңа қаптама(2) (Новая папка(2)) деген жазумен қаптама таңбашасы шыққанына көз жеткізіңіз.

3. Жаңа қаптама (Новая папка) деген таңбашаға тышқанның оң жақ батырмасын шертіңіз. Ашылған жанама менюден Қайга атау (Переименовать) командасын таңдаңыз. Қаптамаға \Тәжірибе деп ат беріңіз. Операциялық жүйе бір каптамада аттас екі объектіні қабылдамайтынына көз жеткізіңіз. Екінші қаптамаға \Менің тәжірибем деп ат беріңіз.

4. Жаю ( ) батырмасын шерту арқылы Менің қужаттарым қаптамасының терезесін калыпты мөлшерге қойыңыз.

5. Менің компьютерім (Мой компъютер) терезесін ашыңыз. Оның ішінен құрамында қатқыл дискісі (С:) бар терезені ашыныз. Айналдыру сызғыштарын пайдалана отырып одан \Windows қаптамасын тауып алып, оны екі рет шерту арқылы ашыңыз. Бұл жүйелік каптамадағы мазмүнның өзгеруі өте қауіпті екені туралы алдын-ала ескертумен танысьщыз. Файлдарды көрсету гиперсілтемесіне шерту арқылы қаптама күрамындағы бейнені қосыңыз. Ашылған терезенің күрамында \Тemp қаптама таңбашасын іздеп тауып және оны ашыңыз (Бұл қаптама мәліметтерді уакытша сақтау қаптамасы болып есептеледі, оның кұрамындағы файлдарды ешбір қорқынышсыз мысал үшін колданып көруге болады).

6. С:\Windows\Теmp терезесін ашьщыз. Шерtу арқылы \Тәжірибе қаптамасыньщ таңбашасын ерекшелеңіз. СТRL пернесінің басулы күйінде \Менің тәжірибем каптамасының таңбашасын ерекшелеңіз. Жүмыс кеңістігіндегі екі объектінің бірдей ерекшеленгеніне көз жеткізіңіз.

7. СТRL+Х пернесінің көмегімен ерекшеленген объектІні алмасу буферіне алып кетіңіз. Қаптаманьщ жүмыс кеңістігінде олардың белгілерінің де жоғалғандығына көз жеткізіңіз.

8. \Менің құжаттарым каптамасының терезесін ашыңыз. Оган алмасу
   буферінде орналасқан объектілерді орналастырыңыз (СТRL+V).

11.\Менің құжаттарым қаптамасындағы \Менің тәжірибем және \Тәжірибе каптамаларының таңбашаларын ерекшелеңіз. Тышқанның оң жағын басып, ашылған жанама менюден Жою (Удалить) бөлімін таңдаңыз. Ашылған сүхбатгық терезеде объектіні жою қажетгігін құптаңыз. \Менің құжаттарым қаптамасы терезесін жабыңыз.

1. Таңбашасын екі рет шерту арқылы Қоржын (Корзина) терезесін ашыңыз. Онда жойылған \Менің тәжірибем және \Тәжірибе каптамаларының таңбашалары бар екеніне көз жеткізіңіз. Екі таңбашаны да ерекшелеңіз. Тышканнын оң жағын басу арқылы ашылған жанама менюден Қалпына келтіру (Восстановить) бөлімін тандаңыз. Қоржынды жабьщыз.

2. \Менің қүжаттарым қаптамасы терезесін ашыңыз. Онда \Менің тәжірибем және \Тәжірибе каптамаларының таңбашалары қайта орналасқандығына көз жеткізіңіз. Екі таңбашаны да ерекшелеңіз. Shift пернесін басьш түрып Delete пернесінің көмегімен оларды өшіріңіз. Ашылған сұхбат терезеде объектіні жою қажеттігін күптаңыз. \Менің қужаттарым каптамасы терезесін жабыңыз.

14. Қоржын (Корзина) терезесін ашыңыз. Shift пернесін басып түрып өшірілген объектілер Қоржынға түспегеніне көз жеткізіңіз. Қоржынды жабыңыз.

15.Бас менюдің көмегімен Сілтеуіш программасын іске қосыныз. (Пуск►Программы ►Проводник). Іске қосу кезінде Сілтеуіштің сол жақ панелінде қандай каптама ашылғандығына назар аударыңыз. Бүл жүйелік дискінің түпкі қаптамасы болуы керек.

16.Сол жақ панельден \Менің құжаттарым қаптамасын табыңыз және оны қаптама таңбашасының үстінен шерте отырып ашыңыз.

17.Сілтеуіштің оң жак панелінде жаңа \ТәжірибелІк қаптамасын қүрыныз.

18.Сол жақ панелінде «+» белгісінің үстінен бір шертіп \Менің құжаттарым қаптамасын ашыңыз. Сол жақ панельдегі қаптамалардың ашылуы және аударылуы әртүрлі амалдар екеніне назар аударыныз. Сол жақ панельде \Менің құжаттарым қаптамасында \Тәжірибелік қаптамасының кұрылғанына көз жеткізініз.

19.Сілтеуіштің сол жақ панелінен \Тәжірибелік каптамасын ашьщыз. Оң жак панельде ештеңе болмауы керек, себебі ол бос қаптама.

20.Сілтеуіштін оң жақ панелінде \Тәжірибелік қаптамасының ішінен \Менің тәжірибелерім атты жаңа қаптама құрыңыз. Сол жақ панельде \Тәжірибелік қаптама таңбащасының жанында «+» белгісінің пайда болғанын көреміз, бұл белгі каптама ішінде болғандығы каптама барын айғактайды. Сілтеуіштің сол жақ панелінде қалыптаскан қүрылымды ашып көріңіз.

21.Сілтеуіштің сол жақ панелінен \Windows қаптамасын табыңыз және оны ашыңыз.

22.Сілтеуіштің сол жак панелінде \Windows каптамасының ішінен объектілерді уақытша сақтауға арналған \Теmр қаптамасын табьщыз, бірақ бұны ашпаңыз.

23.Сүйреу әдісі бойынша \Тәжірибелік каптамасын Сілтеуіштің оң жақ панелінен сол жағына – С: \Windows \Теmр қапгамасына орнын ауыстырыңыз, бұл әрекетті өте дәл орындау қажет. Қабылдаушы қаптама жазбасының тусін кадағалаңыз. Тура орналасқанда түсі өзгереді — сол кезде тышқанның батырмасын жіберсе болады.

24.Сілтеуіштің сол жак панелінде С: \Windows \Теmр қапгамасын ашыңыз. Оң жақ панельде \Тәжірибелік қаптамасынын барына көз жеткізіңіз.

25.Сол жақ панельден Қоржынды (Корзина) тауып, оның таңбашасына \Тәжірибөлік қаптамасын сұйреп әкеліңіз.

26.Қоржынды ашып, онда жаңа ғана жойылған қаптаманың орналасканын көресіз. Сілтеуіш терезесін жабыңыз.

Зертханалық жұмысқа тапсырма: Файлдарды, бумаларды, жарлықтарды өшіру және қалпына келтіру ; жаңа бума құру ; дискетті форматтау

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Тақырып бойынша сұрақтар: Файл, бума, жарлықтар дегеніміз не? Дискетті қалай форматтаймыз

Зертханалық жұмыс №6

6 тақырып. MS WORD 2000 құжатты форматтау мүмкіндңктері

Зертханалық сабақтың мақсаты: Тізімдерді нөмірлеу және маркерлеу. Мәтінді бағандарға бөлу

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

1. Microsoft Word программасын іске қосыңыз.

2. Төменде келтірілген мәтінді теріңіз.

Қазақ халқының жазу тарихы

Қазақ халқы — еліміздің ежелгі ұлттарының бірі. Қазак халқы — ерте заманда Алтай, Тянь-Шань таулары мен Жоңғар ойпатын, Жетісу өңірі мен Сырдария алқабын мекен еткен. Ежелгі түркі тілдес тайпалардың, атап айтқанда Сақ, Үйсін, Қаңлы, Албан, Қыпшақ, Оғыз, Арғын, Найман, Қарлық тайпаларының тарихи даму дәуірлерін басынан кеше отырып, бірте-бірте бірігуі арқылы халық болып қалыптасқан.

Түркі тілдерінің даму дәуірлерін түрколог ғалым Н.А.Баскаков алты кезеңге бөліп көрсетті:

Алтай дәуірі;

Хун дәуірі /V- ғасыр/;

Көне түркі дәуірі /Ү-Х ғасыр/;

Орта түркі дәуірі /Х-ХҮ ғасыр/;

Жаңа түркі дәуірі /ХҮ-ХХ ғасыр/;

Ең жаңа дәуір /XX ғасыр/.

Осы кезеңдерде қазақ халкы басқа туыстас түркі тілдерімен бірге дамыды, қалыптасу барысында қазақ тілі басынан төрт түрлі жазу түрін кешірді:руна таңбасы, ұйғыр, араб, латын алфавиттері.

3. Келтірілген мәтінді Пішім►Тізім(Формат►Список) командасының көмегімен пішімдеңіздер.

4. Ол үшін Сақ, Үйсін, Қаңлы, Албан, Қыпшақ, Оғыз, Арғын, Найман, Қарлық мәтін бөлігіндегі әр сөзді жеке жол басына орналастырыңыз (көрсетілген әр сөздің алдынан Епter батырмасын басыңыз).

5. Сонан соң осы сөздерді ерекшелеп алып, ашылған Тізім(Список) сұхбат терезесінен Маркіленген(Маркированный) бөлімін ашыңыз. Осы терезеден үлгіде керсетілген маркердің түрін таңдап, ОК батырмасын шертіңіз.

6. Жоғарыда 3-5 бөлімдерінде келтірілген амалдарды мәтіннің үлгіде бейнеленген бөліктеріне қайта қолданыңыз.

7. Мәтіннің Түркі тілдерінің даму дәуірлерін деген бөлігінен бастап соңына дейін ерекшелеп алып, Пішім►Бағандар(Формат►Колонки) командасын орындаңыз. Ашылған Бағандар(Колонки) сүхбат терезесіндегі Бағандар саны(Число колонок) өрісіне 2 мәнін, қалған өрістерге екі бағанның ені үлгіге сай болатындай етіп мәндерді таңдап алыңыз. ОК батырмасын шертіп, Бағандар (Колонки) сұхбат терезесін жабыңыз.

8. Екі бағанға бөлінген мәтіннің арасын түзу сызықпен беліңіз. Ол үшін

қосымша Сурет салу (Рисование) аспаптар панеліндегі «\» батырманы пайдаланамыз (Түр►Аспаптар панелі►Сурет салу (Вид►Панель инструментов►Рисование) командасының кемегімен ашылады).

9. Дайын болған қүжатгы \Менің құжаттарым(Мои документы) қаптамасында сақтаңыз.

Зертханалық жұмысқа тапсырма

Қазақстан Респуликасының рәміздері туралы мәліметтерді тауып, MS WORD-та теру

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Тақырып бойынша сұрақтар: Мәтін дегніміз не?, MS WORD-та жаңа құжатты қалай құрады.

Зертханалық жұмыс №7

7 тақырып. MS WORD 2000 Графиктік тақырыптарды дайындау

Зертханалық сабақтың мақсаты: Көркемделген графиктік жазуларды даярлау

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

Місгоsoft Word 2000 мәтіндік процессорында арнайы Word Art программалык құралы бар. Оған кірудің екі әдісі бар: біріншісі — Word Art аспаптар панелі арқылы, екіншісі — Сурет салу аспаптар панеліндегі Word Art объектісін қосу батырмасының кемегімен.

Word Art құралының көмегімен мәтіндік құжатқа енгізілген графиктік объектілер құжатпен бірге баспа құрылғысында бірге басылып, электрондық құжаттың құрамында бейнеленіп, Web — беттерде көріне алады.

Бірақ та қүжаттарды өңдеуге арналған басқа программа пішіміне құжатты экспорттаған кезде Word Art объектісі әрқашан дұрыс шығарыла бермейді, яғни тақырыптың безендірілуінен гөрі құжат мазмұны үлкен рөл атқаратын кейбір қүжаттарда Word Art қүралын қолдану қолайсыз.

1. Місгоsoft Word мәтіндік редакторын іске қосыңыз.

2. Кәдімгі (Обычный) үлгі негізінде жаңа құжат құрыңыз.

3. Шекара сызықтарының жиынтығын анық көру үшін құжаттың көрсетілу режімі ретінде Ентаңбалау режімін қосыңыз (Вид► Разметка страницы).

4. Еркіңізше бірнеше мәтін жолдарын енгізіңіз.

5. Түр►Аспаптар панелі►Word Art командасы бойынша Word Art аспаптар панелін қосыңыз.

6. Word Art объектісін қосу батырмасын шертсеңіз Word Art объектісін даярлау шебері іске қосылады.

7. Word Art жиынтығы(Коллекция Word Art ) терезесінен өзіңізге ұнаған жазбаны безендіру стилін таңдаңыз.

8. Word Art мәтінін өзгерту(Изменение текста Word Art ) сүхбат терезесінен өзіңізге ұнаған қаріпті, оның өлшемін тандап алып, құрылатын тақырыптың мәтінін енгізіңіз.

9. ОК батырмасьш басқаннан соң ағымдағы Місгоsoft Word 2000

құжатына дайындалған объект қойылады.

10. Бүдан былай құрылған объектінің пішіні мен орналасуын басқаруды

Word Art аспаптар панелінің басқару элементтері орындайды. Келесі амалдардың калай жүргізілетіндігін тексеріңіз (Әрбір командадан кейін СТRL+Z пернелер комбинациясының көмегімен бастапқы күйге оралыңыз):

• Жазба мазмұнын өзгерту (Изменить текст);

• Безендіру стилін өзгерту (Коллекция Word Art );

• Негізгі мәтінмен қарым-қатынас сипатыньң өзгеруі (Формат объекта Word Art ► Положение);

• Жазба пішінінің өзгеруі (Форма►Word Art );

• Жазбаны маркердің бір бүрышы бойынша айналдыру (Свободное вращение);

• Жазба әріптерінің биіктігін туралау (Выровнять буквы Word Art по высоте);

• Жазба мәтінін көлденең орналастыру (Вертикальный текст Word Art);

• Символдар арасындағы интервалды басқару (Межсимвольный интервал Word Art ).

11. Жұмысты аяқтаған соң, өзіңіздің қалауыңыз бойынша тақырып кұрыңыз, дайын болған құжатты \Менің құжаттарым (Мои документы) қаптамасында сақтаңыз.Зертханалық жұмысқа тапсырма MS WORD -да Графиктік тақырыптарды дайындаңдар

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Тақырып бойынша сұрақтар: ClipArt обьетісі дегеніміз не?, Word Art обьектісін не ұшін қолданамыз?

Зертханалық жұмыс №8

8 тақырып. Графиктік объектілермен жұмыс

Зертханалық сабақтың мақсаты: Графиктік объектілермен жұмыс істеудің әдістерін үйрену

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

1. Місгоsoft Word мәтіндік процессорын іске қосыңыз.

2. Кәдімгі(Обычный) үлгі негізінде жаңа қүжат құрыңыз.

3. Шекара сызықтарының жиынтығын анық көру үшін, құжаттың көрсетілу режімі ретінде Ентаңбалау(Разметка страницы) режімін алыңыз.

4. Өз қалауыңызша бірнеше мәтін жолдарын енгізіңіз.

5. Кірістіру►Сурет►Файлдан (Вставка►Рисунок►Из файла) командасының көмегімен мәтіннің төменгі жағына сурет қойыңыз, мысалы С:/Windows/ Лес.bmр файлынан.

6. Тышқанның оң батырмасын шерту арқылы суретті ерекшелеңіз, сонда Кескіндерді баптау аспаптар панелі ашылады. Суретті пішімдеу батырмасын басып, сол аттас сүхбат терезе ашыңыз.

7. Суретті пішімдеу(Формат объекта) сұхбат терезесінің Жағдай (Положение) қыстырмасынан Мәтін ішінде(В тексте) нұсқасын таңдаңыз. Тасу әдісі арқылы кескінді жылжытыңыз, мәтін мен суреттің өзара қарым-қатынасын бақьшаңыз.

8. Суретті пішімдеу(Формат объекта) сұхбат терезесінің Жағдай(Положение) қыстырмасынан Контурды бойлай (По контуру) нұсқасын таңдаңыз. Кескінді жылжытқан кезде мәтінмен қарым-қатынасы қалай жүзеге асатындығын тексеріңіз.

9. Кескінді ерекшелеңіз, оны алмасу буферіне кешіріңіз (СТRL+С) және жанына көшірмесін құрыңыз (СТRL+V).

10. Екі кескінді жоғарғы жақтарын туралай отырып, қатар орналастырыңыз.

11. АLТ пернесін басып түрып, кескінді туралап орналастыруды қайталаңыз.

12. Кескіндердің біреуін ерекшелеңіз. Бұрыштық маркерді пайдалана отырып, оның өлшемін тасу әдісі арқылы өзгертіңіз.

13. Кескіннің бастапқы өлшемін қалпына келтіріңіз.

14. СТRL пернесін басып түрып, бұрыштық маркерді жылжытуды қайталаңыз. Кескіннің өлшемінің өзгергеніне назар аударыңыз. Осы жағдайда ол «орталықтан» қайта масштабталады.

15. Дайын болған құжатты \Менің құжаттарым (Мои документы) қаптамасында сақтаңыз.

Зертханалық жұмысқа тапсырма: Графиктік объектілермен құрастырыңыз

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Тақырып бойынша сұрақтар: Графиктік объектілермен жұмыс істеудің қандай әдістерін білесіз?

Зертханалық жұмыс №9

9 тақырып. Абсолюттік, салыстырмалы және аралас сілтемелер

Зертханалық сабақтың мақсаты: Абсолюттік, салыстырмалы және аралас сілтемелерді қолдану.

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

1. Ехсеl программасын іске қосыңыз және бұрын даярланған Кітап.хls жұмыс кітабын ашыңыз.

2. Таңбашасына шерту арқылы қолданылмаған жұмыс парағын таңдап алыңыз немесе жаңасын құрыңыз (Вставка►Лист). Жаңа парақтың таңбашасына екі рет шертіңіз және оны Сілтемелер деп атаңыз.

3. А1:А10, В1:В10 ұяшық ауқымдарына әр түрлі сандар енгізіңіз.

4. В1:В10 ауқым ұяшықтарын ерекшелеп, стандартгық панельдегі Кемуі

бойынша сұрыптау(Сортировка по возрастанию) батырмасын қолдана отырып, оның мәндерін іріктеңіз.

5. С1 ұяшығына =А1+В1 формуласын енгізіңіз. Епtег батырмасын басыңыз.

6. С1 ұяшығын ерекшелеп алып, оң жақ төменгі бұрыштағы қара маркерді созу арқылы С10 ұяшығына әкеліңіз.

7. D1 ұяшығына =А$1+В1 формуласын енгізіңіз. Епtег батырмасын басыңыз.

8. D1 ұяшығын ағымдық етіп, оң жақ төменгі бұрыштағы қара маркерді созу арқылы DІ0 ұяшығына әкеліңіз.

9. Е1 ұяшығына =$А1+В1 формуласын енгізіңіз. Епtег батырмасын басыңыз.

І0. ЕІ ұяшығын ағымдық етіп, оң жақ төменгі бүрыштағы қара маркерді

созу арқылы ЕІ0 ұяшығына әкеліңіз.

11. FІ ұяшығына =$А$1+В1 формуласын енгізіңіз. Епtег батырмасын басыңыз.

12. F1 ұяшығын ағымдық етіп, оң жақ төменгі бұрыштағы қара маркерді

созу арқылы Ғ10 ұяшыгына әкеліңіз.

13. G1 ұяшығына =$А$1+$В$1 формуласын енгізіңіз. Епtег батырмасын

басыңыз.

14. G1 ұяшығын ағымдық етіп, оң жақ теменгі бұрыштағы қара маркерді созу арқылы G5 ұяшығына әкеліңіз.

15. Н1 үяшығына =А1+В$1 формуласын енгізіңіз. Епtег батырмасын басыңыз.

16. Н1 үяшығын ерекшелеп, оң жақ төменгі бұрыштағы қара маркерді созу аркылы Н5 ұяшығына әкеліңіз.

17. Абсолютті, салыстырмалы және аралас сілтемелерді қолданудың көмегімен С, D, Е, F, Н бағандарының мәндері дұрыс есептелінетіндігін байқаңыз. Алынған нәтижелердің айырмашылығы неде?

18. А11 ұяшығына келесі сөзді енгізіңіз «қосынды =»

19. Автоқосындың нәтижесін алу үшін В11 үяшығына шертіңіз. Бүл үшін стандарттық панеліндегі Автоқосынды (Автосумма) батырмасын
шертіңіз. Содан соң А1:В10 ауқымдарын тьшқанмен ерекшелеп, Епtег- ді басыңыз.

20. Місгозоft Ехсеl жұмыс кітабыньщ 2-ші бетіне ауысып, оған «Теңдеу» атауын беріңіз.

21. А1 ұяшығына 0 мәнін қойыңыз.

22. А1 үяшығына сілтемені тәуелсіз айнымалы ретінде қолданып, В1 ұяшығына х³+6х² -15х=-8 теңдеуінің сол жақ бөлігін қойыңыз. Сәйкес формула мынадай түрде болады =А1^3 + 6^А1^2 -15^А1

23. Сервис►Параметрді іріктеу(Подбор параметра) командасын беріңіз.

24. Ұяшыққа тағайындау (Установить в ячейке) өрісіне ВІ-ді енгізіңіз, Мән(Значение) өрісіне -8 мәнін қойыңыз, Ұяшық мәнін өзгерте отырып (Изменяя значение ячейки) өрісіне АІ-ді енгізіңіз.

25. ОК батырмасын шертіп, Параметрді іріктеу нәтижесі (Результат подбора параметра) сұхбат терезесінде бейнеленген таңдау нәтижесіне қараңыз. Операцияға қатысқан, алынған ұяшық мәндерін сақтау үшін, ОК батырмасын шертіңіз.

26. А1 үяшығына басқа мәндерді қою арқылы есептеуді қайталаңыз. Есептеудің нәтижелері тура келді ме? Айырмашылықтарын түсіндіріңіз?

27. Кітап.хls жұмыс кітабын сақтап қойыңыз.

Зертханалық жұмысқа тапсырма: Ехсеl программасының құралдарымен х³ +6х²-15х+8=0 теңдеуінің шешімдерін есептеңіз.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Тақырып бойынша сұрақтар: Ұяшық дегеніміз не?, Ауқым дегеніміз не?

Зертханалық жұмыс №10

10 тақырып. Мәліметтер базасына қолданылатын қарапайым амалдар.

Зертханалық сабақтың мақсаты: Мәліметтер базасына қолданылатын қарапайым амалдарды оқып үйрену

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

1. Ехсеl программасын іске қосып, ертеде кұрылған Кітап.хls жұмыс кітабын ашыңыз.

2. Жаңа жұмыс парағын құрыңыз (Вставка►Лист). Оның таңбашасына екі рет шертіп, оған Жеткізушілер жайлы мәліметтер атауын енгізіңіз.

3. Ірі сауда үйі бес түрлі жиһазды: үстел, орындық, диван, төсек және шкаф — бес жеткізушіден: Алматы, Астана, Қызылорда, Талдықорған, Тараз алады деп күтілуде. Жеткізушінің әрқайсысы кез-келген жиһаз түрін жеткізе алады. Әр жиһаз айына бір рет жеткізіледі, өлшем бірлігі ретінде жиһаздың саны қолданылады.

4. А1:D1 ұяшықтарына сәйкесінше мәліметтер базасы өрісінің тақырыптарын енгізіңіз: Ай, Жеткізуші, Жиһаз, Саны.

5. Жоғарыда көрсетілген құрылымнан тұратын он шақты жазбаны енгізіңіз. «Жеткізу санының» мағыналы болуы міндетті емес.

6. Мәліметтер базасын сурыптау, Мәліметтер базасының кез-келген ұяшығын ағымдық етіңіз және Мәліметтер►Сұрыптау (Данные► Сортировка) командасын беріңіз. Бұл жағдайда бүкіл мәліметгер базасы белгіленеді (өрістер тақырыбынан басқасы).

7. Бойынша сұрыптау (Сортировать по) тізімінен Ай бөлімі мен Өсуі бойынша режімін таңдаңыз.

8. Сонан соң (екінші рет сүрыптау) тізімінен Жеткізуші бөлімі мен Өсу бойынша режімін тандаңыз.

9. Соңғы кезек (В последнюю очередь) бөлімінен Жиһаз бөлімі мен Өсуі бойынша режімін тандаңыз. ОК батырмасын шертіңіз.

10. Керсетілген шарттар бойынша мәліметтер базасының сұрыпталғаньша көзіңізді жеткізіңіз.

11 . Мәліметтер базасын сурыптаудыц режімі. Аспаптар панеліндегі Болдырмау батырмасының көмегімен, мөліметтер базасы жазбаларының бүрынғы режімін қалпына келтіріңіз. Сүрыптаудьщ осырежімін басқа әдіспен жасауға да болады.

12. Жиһаз бағанынан кез-келген ұяшықты таңдап, аспаптар панелінен Өсуі бойынша сұрыптау (Сортировка по возрастанию) батырмасын шертіңіз.

13. Жеткізуші бағанынан кез-келген ұяшықты таңдап, аспаптар панелінен Өсуі бойынша сұрыптау батырмасын шертіңіз.

14. Ай бағанынан кез-келген ұяшықты таңдап, аспаптар панелінен Өсуі бойынша сұрыптау (Сортировка по возрастанию) батырмасын шертіңіз. Ақырғы сүрыптау режімі алдағы жағдайдағыдай екеніне көзіңіз жетсін. Біз бұл жағдайда ең алғаш үшінші сұрыптауды, сонан соң екінші, соңғы бөлімде алғашқы сұрыптауды жүргізгенімізге назар аударыңыз.

15. Мәліметтерді сүзгілеу. Сүзгілеу режімін қосу үшін Мәліметтер►Сүзгі► Автосүзгі (Данные ► Фильтр ► Автофильтр) командасын орындаңыз. Мәліметгер базасы өрістерінің тақырыптары жанында ашылған батырмалардың пайда болғанына назар аударыңыз.

16. Тек Алматыдан жеткізілген жиһаздарды бейнелейтін жазбаны алу үшін, Жеткізуші өрісінің жанынан ашылған жебелік батырманы шертіп, тізімнен Астана бөлімін таңдаңыз. Жүмыс істеуші сүзгінің ашылған батырмалары мен тандалынған жолдың нөмірлері көк түспен бейнеленетіндігіне назар аударыңыздар. Ағымдағы сүзгіні алып тастау үшін, ашылған бағытты тағы бір рет шертіп, Барлығы (все) бөлімін таңдаңыз.

17. Ең ірі келемдегі қойылымды сұрыптап алу үшін, Саны (количество) өрісінде ашылған бағытты шертіп, тізімдегі Алғашқы 10 (первые 10) нұсқасын таңдаңыз.

18. Санауыштың (Счетчик) көмегімен 20 санын, ең үлкен (наибольших) бөлімін және элемент санының %-ті (% от количества элементов) нұсқасын таңдаңыз. ОК атырмасын шертіңіз. Нәтижесінде жазбалардың 20%-ін құрайтын ең үлкен жеткізу көлемдері таңдалынып алынады.

19. Сүзгі жазбасының режімін өзгерту үшін, тағы да Мәліметтер ► Сүзгі► Автосүзгі (Данные ► Фильтр ► Автофильтр) командасын орындаңыз.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Тақырып бойынша сұрақтар: Диаграмма дегеніміз не?, оның қандай түрлерін білесіз?

Зертханалық жұмыс №11

11 тақырып. Ехсеl-де автотолтыру әдісімен мәліметтерді енгізу, енгізуде автоматтандыру құралдары

Зертханалық сабақтың мақсаты: Ехсеl-де автотолтыру әдісімен мәліметтерді енгізу, енгізуде автоматтандыру құралдарын пайдалану

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

1. Ехсеl программасын іске қосыңыз (Пуск►Программы►Місгоsoft Ехсеl).

2. Жаңа жұмыс кітабын даярлаңыз (Файл►Создать). Оны Кітап.хls деген атпен сақгап қойыңыз (Файл ►Сохранить как).

3.Таңбашасына шерту арқылы қолданылмаған жұмыс парағын тандап алыңыз немесе жаңасын құрыңыз (Вставка►Лист). Жаңа парақтың таңбашасына екі рет шертіңіз және оны Автотолтыру деп атаңыз.

4. А1:В7 ауқымына әр түрлі бүтін сандар енгізіңіз.

5. Осы ауқымды ерекшелеп алып, оған Түзету►Тазарту►Ішіндегі (Правка►Очистить►Содержимое) командасын орындаңыз. Болған өзгеріске назар аударыңыз.”” батырмасын басу арқылы бұрын енгізген мәндерді қайта қалпына келтіріңіз.

6. А1:В7 ауқымын ерекшелеп алып, оны Түзету►Көшіру (Правка►Копировать) командасының көмегімен алмасу буферіне орналастырыңыз.

7. Алмасу буферіндегі мәліметтерді G5 үяшығына апарып қойыңыз(Түзету►Кірістіру(Правка►Вставить)).

8. G5:Н8 ауқымын ерекшелеп алып, Түзету►Қиып алу (Правка►Вырезать) командасының көмегімен қиып алып, G8:D12 ауқымына апарып қойыңыз.

9. С15:L15 ауқымын автотолтыру көмегімен 2003 санымен толтырыңыз, ол үшін 2003 санын С15 ұяшығына енгізіп, сол үяшықты ағымдық етіп алыңыз да, тышқанның нұсқағышымен толтыру маркерін L15 ұяшығына дейін созьщыз.

10. Осылайша 2004 санын А15:А25 ауқымына тігінен толтырыңыз.

11. Кітап.хls жұмыс кітабын сақтап қойыңыз.

Зертханалық жұмыс №12

Зертханалық жұмысқа тапсырма

1. Ехсеl программасын іске қосыңыз жене жоғарыда даярланған Кітап.xls жұмыс кітабын ашыңыз.

2. Таңбашасына шерту арқылы қолданылмаған жүмыс парағын тандап алыңыз немесе жаңасын құрыңыз (Вставка►Лист). Жаңа парақтың

таңбашасына екі рет шертіңіз және оны Әр айдағы қосымша шығын деп атаңыз.

3. А1 ұяшығын ағымдық етіп, оған келесі мәтінді енгізіңіз: Айлар.

4. В1 ұяшығын ағымдық етіп, оған келесі мәтінді енгізіңіз: Шығындар.

5. А2 ұяшығын ағымдық етіп, оған келесі мәтінді енгізіңіз: Январь 2003. Еntег пернесін басыңыз. Мәтіннің автоматты түрде дата болып танылғандығына көз жеткізіңіз. Жоғары (Вверх) пернесін басыңыз. Өзіңіздің қалауыңыз бойынша, Пішім►Ұяшықтар (Формат►Ячейки) командасын орындаңыз және дата жазбаларының басқа пішімін көрсетіңіз.

6. Тышқан нұсқағышын ағымдағы ұяшықтың қоршауының оң жақ төменгі бүрышында орналасқан толтыру маркеріне орналастырыңыз. Тышқанның оң батырмасын басып, А2 ден А25-ке дейін темен түсіріңіз.

7. Тышқанның батырмасын жіберіңіз. Ашылған менюден Айлар бойынша толтыру бөлімін таңданыз. Ай атауларын толтырыңыз. А бағанында барлық айлармен қоса, 2004 жылдың желтоқсаны кіргеніне көз жеткізіңіз.

8. Берілген мысалда алғашқы айдың шығыны 200 теңге деп алып, ал әрбір кейінгі айда шығын 10% өсті деп есептеңіз. В2-ні ағымдық ұяшық етіңіз. Оған 200 санын енгізіңіз. Еntег пернесін басыңыз.

9.В2 ұяшығына тышқанның оң батырмасын басып, жанама менюден ұяшықты пішімдеу бөлімін таңдап аламыз. Сан(Число) қыстырмасынан Қаржылық (Денежный) нұсқасын таңдап алып, ОК батырмасын басыңыз. Осы сан қаржылық сома ретінде жазылғандығына көз жеткізіңіз.

10.Тышқанның оң батырмасымен толтыру маркеріне шертіп, қоршауды В2 ұяшығынан бастап, В25-ге дейін қамтитындай етіп созыңыз. Тышқанның батырмасын жіберіңіз. Ашылған менюден Прогрессия бөлімін таңдап алыңыз.

11.Тип панеліндегі ауыстырып-қосқышты Геометриялыққа қойыңыз, Қадам (Шаг) өрісіне 1,1 мәнін енгізіңіз. ОК батырмасын басыңыз.

12.С1 ұяшығына Өсу қорытындысы мәтінін енгізіңіз.

13.С2 ұяшығын ағымдық етіңіз, оған =В2 мәтінін енгізіңіз. Бұл формула С2 ұяшыгының мәні В2 үяшығының мәніне тең екенін білдіреді. Егер В2 ұяшығындағы мән өзгерсе, С2 ұяшығында да өзгереді.

14.СЗ үяшығына шертіңіз. Формула жолындағы Формуланы өзгерту (Изменение формулы) белгісін шертіңіз. ВЗ ұяшығына шертіңіз. Бұл ұяшыққа сілтеме формулалар жолында орналасқандығына көз жеткізіңіз. «+» пернесін басыңыз. С2 үяшығына шертіңіз. Еntег пернесін басыңыз.

15.СЗ үяшығын тағы да ағымдық етіңіз. Тышқан нұсқағышын толтыру маркеріне апарыңыз, тышқанның сол жақ батырмасын басып қоршауды С2 — С25 үяшықтарын қамтитындай етіп созыңыз.

16.С бағанындағы кез-келген бір ұяшыққа шертіңіз, ол жерде қандай формула жазылғанын көріңіз. Бүл формулалардың барлығы салыстырмалы адрестеу принципі бойынша түзетілгендігіне көз жеткізіңіз.

17.Кітап.хlз жұмыс кітабын сақтап қойыңыз.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Зертханалық жұмыс №12

12 тақырып. Құрама кестенің және диаграмманың тұрғызу. Енгізілген мәліметтерді тексеру режимі.

Зертханалық сабақтың мақсаты: Құрама кестенің және диаграмманың тұрғызылуы. Енгізілген мәліметтерді тексеру режимін баптау

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

1.Ехсеl программасын іске қосып, ертеде құрылған Кітап.xls жұмыс кітабын ашыңыз.

2. Жеткізуші туралы мәліметтер жұмыс парағын ашыңыз.

3. Мәліметтер базасы ішіндегі кез-келген ұяшықты ағымдық етіп алыңыз. Мәліметтер►Құрама кесте (Данные►Сводная таблица)командасын орындаңыз.

4. Тізімде немесе Місгоsoft Ехсеl мәліметтер базасында Құрама кесте (Сводная таблица) ауыстырып-қосқыштарының орнатылғанына көзіңізді жеткізіңіз. Ары қарай (Далее) батырмасын шертіңіз.

5. Мәліметтер базасы ауқымының дүрыс таңдалынғанына көз жеткізіңіз. Ары қарай (Далее) батырмасын шертіңіз.

6. Жаңа бет (Новая страница) ауыстырып-қосқышы орнатылғанын көресіз. Макет батырмасын шертіңіз.

7. Батырмаларды құрама кесте макетінің тиісті аймақтарына әкеліңіз: Ай батырмасын -Бет (Страница) аймағына,Жеткізуші -Бағана (Столбец) аймағына, Жиһаз батырмасын -Жол (Строка) аймағына, Саны батырмасын — Мәліметтер (Данные) аймағына.

8. Мәліметтер (Данные) аймағындағы батырма Саны өрісінің қосындысы түрін иемденеді. Бүл бізге қолайлы. ОК батырмасн шертіңіз.

9. Параметрлер батырмасын шертіңіз. Атау өрісіне Жеткізудің кұрама кестесі мәтінін енгізіңіз. ОК батырмасын шертіңіз. Сонан соң Дайын (Готово) батырмасын шертіңіз.

10. Құрама кесте жұмыс парағының атын, оның түбіртегін екі рет шерту арқылы ауыстырыңыз.

11. Дайын болған құрама кестеге көңіл аударыңыз.Ол нақты жеткізушіден жеткізу уақытына тәуелсіз, нақты қанша жиһаз келгенін көрсетеді. Осы ұяшықтағы мәліметтер негізінде құрылған жазбаларды жаңа жұмыс парағында көру үшін құрама кестенің кез-келген ұяшығына екі рет шертіңіз.

12.Кесте өрісі атауларының түсынан ашылатын жебелік батырмалар сәйкестендірілген өрістерде сүрыптау жүргізуге мүмкіндік береді. Қажетті айға байланысты мәліметтерді көру үшін, Ай тізімінен нақты айды таңдаңыз.

13. Ай батырмасын Баған аймағына, ал Жиһаз батырмасын-Бетаймағына әкеліңіз. Қүрама кесте шұғыл түрде жаңа қүрылымға байланысты құрылады.

14. Саны өрісінің қосындысы батырмасына екі рет шертіңіз.Ашылған Құрама кесте өрісінің есептеулері (Вычисление поля сводной таблицы) сұхбат терезесінің Қосымша (Дополнительно) батырмасыншертіңіз. Ашылған Қосымша есептеулер тізімінен Жол бойынша қосындының үлесі бөлімін таңдаңыз. ОК батырмасын шертіңіз.

15. Қүрама кестенің жаңа түріне көңіл аударыңыз. Кестенің ішінен бүкіл жеткізу ағымында әрбір жеткізушінің қандай үлес алатындығын анықтадық.

16. Кітап.хlз жұмыс кітабын сақтап қойыңыз.

Зертханалық жұмысқа тапсырма

1.Ехсеl программасын іске қосып, ертеде құрылған Кітап.xls жұмыс кітабын ашыңыз.

2. Жеткізуші туралы мәліметтер жұмыс парағьш ашыңыз.

3. Құрама кестенің аспаптар панеліндегі Диаграмма шебері (Мастер диаграмм) батырмасын шертіңіз.

4. Осы жүмыс парағына Құрама диаграмма (Сводная диаграма) атауын беріңіз.

5. Құрама диаграмманың кандай параметрін өзгертуге болатынын білу үшін, онымен тәжірибе жасаңыз.

6. Көрсетілген мәліметгерді сүзгілеңіз.

7. Диаграммада бейнеленген шамаларды өзгертіңіз.

8. Мәліметтер базасы өрісін диаграмманың басқа аймағына орналастырыңыз.

9. Диаграмма типін өзгертіңіз.

10. Диаграмма элементтерін бейнелейтін пішімді өзгертіңіз.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Зертханалық жұмыс №13

13 тақырып. Енгізілген мәліметтерді тексеру режімін баптау

Зертханалық сабақтың мақсаты: Құрама кестенің және диаграмманың тұрғызылуы. Енгізілген мәліметтерді тексеру режимін баптау

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

1. Ехсеl программасьш іске қосып, ертеде қүрылған Кітап.хls жұмыс кітабын ашыңыз.

2. Жеткізуші туралы мәліметтер жұмыс парағын ашыңыз.

3. Бізде жиһаздар мен жеткізушілердің нақты тізімі бар деп алайық сондықтан да бұл шамаларды қолмен енгізудің қажеті жоқ. Сондай-ақ кез-келген жиһаздың бір жолғы жеткізілуі саны 150-ден аспауы керек деп санайық.

4. Келесі тәжірибелерді жүргізу үшін мәліметтер базасына қандай да бір бұрмалаулар енгізіңіз: бір-екі жазбаларда жеткізушінің атын қате беріңіз, бір-екі жазбаларда жиһаз атауын қате қолданыңыз, бір-екі жазбаларда жеткізу санын артығымен көрсетіңіз (150-ден артық).

5. Мәліметтер базасынан тыс жерде, мысалы Ғ бағанында, Ғ2-Ғ6 ұяшықтарына жеткізушілердің аттарын бір-бірден енгізініз.

6. Сондай әдіспен G2:G6 ұяшықтарына жиһаздардың дұрыс атауларын керсетіңіз.

7. Мәліметтер базасының В бағанывдағы барлық ұяшықтарды ерекшелеңіз. Баған тақырыбын қоспай Мәліметтер►Тексеру (Данные ►Проверка) командасын беріңіз.

8. Ашылған Мәліметтер типі тізімінен Тізім (Список) нұсқасын тандаңыз. Түптек (Источник) өрісіне кешіп, F2:Ғ6 ауқымын енгізіңіз. Егер ауқым таңдалынса, онда сілтеме шұғыл түрде абсолют сілтеме түрінде алынады. Бұдан соң ОК батырмасын шертіңіз.

9. Сондай әдіспен Жиһаз өрісіне енгізуге мүмкін мәндерді тандаңыз Түптек (Источник) өрісінде G2:G6 ауқымдарын міндетті түрде көрсетіңіз.

10. D бағанындағы барлық үяшықтарды тандаңыз. Мәліметтер►Тексеру (Данные►Проверка) командасын орындаңыз. Мәліметгер типі (Тип данных) өрісінде Нақты (Действительное) нұсқасын таңдаңыз.

Минимум және Максимум ерістеріне, сәйкесінше 10 және 200 мәндерін енгіңіз. ОК батырмасын шертіңіз.

11.В бағанындағы кез-келген ұяшықты ағымдық етіңіз. Енді тізімде жоқ қате мәндерді енгізу мүмкін емес екеніне көзіңізді жеткізіңіз. Тізімнен мүмкін болатын мәндерді тандау үшін ашылған жебелік батырманы шертіңіз.

12. Осындай әдіспен D бағанындағы ұяшыққа мәтін немесе берілген интервалда жатпайтын мәнді енгізіп керіңіз. Бұл жасау мүмкін емес екенін байқайсыз.

13. Мәліметтер базаға тексеру қосылмай түрып енгізілгендіктен, оларда қате болуы мүмкін.Сервис►Тәуелділік►Тәуелділік панелі (Сервис►Зависимость►Панель зависимости) командасын беріңіз.

14. Қате мәліметтерді қоршау (Обвести неверные данные) батырмасын шертіңіз. Қатесі бар ұяшық (4-ші бөлімде құрылған) қызыл түспен қоршалғанын байқаңыз.

15. Қателерді түзетіп, тағы бір рет Қате мәліметтерді қоршау (Обвести неверные данные)батырмасын шертіңіз. Белгілердің жойылғанына көзіңіз жетсін.

16. Кітап.хls жұмыс кітабын сақтаңыз.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Зертханалық жұмыс №14

14 тақырып. Қорытынды сүраныс. Көшіру амалын қолданып мәліметтерді енгізу. Алғашқы қалып.

Зертханалық сабақтың мақсаты: Қорытынды сүраныс дайындау. Көшіру амалын қолданып мәліметтерді енгізу. Алғашқы қалыпты даярлау.

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

1. Місгозой Ассезз программасын іске қосыңыз (Пуск►Программы►Місгозой Ассезз).

2. Місгозой Ассезз терезесінде Мәліметтер базасын ашу (Открыть базу данных) ауыстырып-қосқышын қосып, бүрын даярланған Отырар кітапханасы базасын таңдаңыз да, ОК батырмасын шертіңіз.

3. Отырар кітапханасы мәліметтер базасы терезесіндегі Кестелер Таблицы) панелін ашьщыз. Онда Оқулықтар кестесін таңцаңыз.

4. Конструктор таңбашасын шерту арқылы кестені жобалау режімінде ашыңыз—мұнда біз әрбір кітап қай категорияға жататыны туралы мәліметгер сақгалынатын қосымша Категория өрісін қүра аламыз.

5. Кестенің құрылымының басына жаңа өріс енгізіңіз. Ол үшін бірінші өрісті (Кітаптың аты) ерекшелеп алып, INSERT батырмасын басыңыз.

6. Жаңа өрістің атын енгізіңіз — Категория және оның типін анықтаңыз — мәтіндік.

7. Конструктор терезесін жабыңыз.Жабар алдында, кестенің құрылымын өзгерту қажеттілігін қүптаңыз.

8. Оқулықтар кестесін ашып, оның әрбір категориясын мазмұнды мәліметтермен толтырыңыз. Әрбір категориядағы басылымдардың бағасын еркіңізше қойыңыз. Кестенің басқа өрістерін толтырмай-ақ қоюыңызға болады, өйткені олар қорытынды есептеулерді жүргізгенде қатыспайды.

9. Оқулықтар кестесін жабыңыз.

10. Отырар кітапханасы: мәліметтер базасы терезесінде Сұраныс (Запросы) панелін ашыңыз.

11. Конструктор режіміндегі сүранысты күру белгісін екі рет шертіңіз.Ашылған Кестелерді қосу (Добавление таблицы) терезесінен Оқулықтар кестесін тандаңыз, соның негізінде қорытынды сүраныс дайындалады. Кестелерді қосу терезесін жабыңыз.

12. Оқулықтар кестесінің үлгі бойынша сұраныс бланкісіне келесі өрістерді енгізіңіз: Категория, Кітаптың аты және Бағасы.

ІЗ. Бағасы өрісі үшін өсуі бойынша сүрыптауды косыңыз.

14. Місгозой Ассезз аспаптар панелінен Топтық амалдар батырмасын немесе меню жолын (Вид ►Групповые операции) қолданыңыз. Бұл команда бланкінің төменгі бөлігінде Топтық амалдар (Групповые операции) жолын шығарып алу үшін қажет. Соның негізінде корытынды есептеулер даярланады. Сұраныс үшін іріктелініп алынған барлық өрістердің осы жолына Топтау (Группировка) мәні енгізіледі.

І5. Топтау жүргізілетін өріс үшін (Категория) Топтық амалдар (Групповые операции) жолында Топтау мәнін қалдырыңыз. Басқа өрістердің осы жолына қорытывды функцияларды енгізуге болады. Ол үшін осы жолда тышқанның батырмасын шерту арқылы ашылатын тізімді алуға болады. Соның ішінен осы өрістегі мәндерге қолданылатын қорытынды функцияны таңдаймыз.

Іб. Бағасы өрісіне басылымдардың орта қүнын анықтап беретін Avg қорытынды функциясын енгізіңіз.

17. Кітаптың аты өрісіне Соund қорытынды функциясын тағайындаңыз.
Соund функциясы — топқа кіретін жалпы жазбалар санын анықтайды.

18. Үлгі бойынша сүраныс бланкісін жауып, оны Кітаптардың орта құны деген атпен сақтап қойыңыз. Дайын болған сұранысты іске қосып, дүрыстығын тексеріп көріңіз.

19. Мәліметтер базасының барлық объектілерін жабыңыз. Місгозой Ассезз программасын жабыңыз.

Зертханалық жұмысқа тапсырма

1. Місгозой Ассезз программасын іске қосыңыз.

2. Жаңа Менің кітапханам мәліметтер базасын қүрыңыз.

3. Конструктор режімінде жаңадан Менің оқулықтарым кестесін құрыңыз. Бұл кесте келесідей өрістерден тұратын болсын: өріс атауы өріс типі

— кітаптың аты мәтіндік

— кітаптың авторы мәтіндік

— баспасы мәтіндік — шыққан жылы мерзім/ уакқыт

-кітаптың нөмірі мәтіндік -көлемі сандық -бағасы қаржылық

4. Тағы бір Ассеssті іске қосыңыз және ондағы Отырар кітапханасы мәліметгер базасын ашыңыз.

5. Тізімнен Оқулықтар кестесін тауып, оны кесте режімінде ашыңыз.

6. Кестенің жоғарыда аталған өрістеріне сәйкес жазбаларын ерекшелеп алыңыз.

7. Ерекшеленген жазбаларды алмасу буферіне орналастырыңыз.

8. Менің кітапханам мәліметтер базасына өтіп, Менің оқулықтарым кестесіндегі бірінші жолын ерекшелеп алыңыз.

9. Сонан соң алмасу буферіндегі мәліметтерді қойыңыз. Экранда хабар пайда болады: Келесі жазбалар санын кірістіруге әрекет жасалуда:

10.Жазбалар қойылсын ба? Иә деп жауап беріңіз. Алмасу буферіндегі мәліметтер жаңа кестеге енгізіледі.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Тақырып бойынша сұрақтар:

1. Microsoft Access программасын іске қосыңыз.

2.Microsoft Access терезесінде Мәліметтер базасын ашу ауыстырып- қосқышын қосыңыз, жоғарыда құрылған Отрар кітапханасы базасын таңдаңыз. ОК батырмасын шертіңіз.

3. Отрар кітапханасы: мәліметтер базасы терезесінде Оқырмандар кестесін ашыңыз.

4. Ол кестеде келесі өрістерді қосыңыздар:

өріс атауы өріс түрі

— туған жылы мерзім/уақыты

— мекен – жайы мәтіндік

— телефоны мәтіндік

— білімі мәтіндік

5. Жаңа өрістерге қажетті жазба мөлшерін енгізіңіз.

6. Access-тің негізгі терезесіне қайта оралыңыз. Кестелер тізімінен Оқырмандар кестесін ерекшелеңіз де, аспаптар панеліндегі Жаңа объект (Новый объект) батырмасын басыңыз. Тізімінен Автоқалып (Автоформа) объектісін таңдап алыңыз. Нәтижесінде автоматты түрде құрылған және енгізу үшін ашулы түрған қалып аламыз.

7. Қалыпты конструктор режімінде ашыңыз.Бағасы басқару элементтерін ерекшелеп алып, оларды өшіріп тастаңыз.

8. Кітаптың аты, Кітаптың авторы, Кітаптың нөмірі,Туған жылы, Мекен-жайы, Телефоны, Білімі басқару элементтерін жаңа орынға орналастырыңыз.

9. Файл►Сақтау (Файл►Сохранить) командасын орындап немесе Қалыптар конструкторы аспаптар панеліндегі Сақтау (Сохранить) батырмасын басыңыз.

10. Пайда болған Сақтау(Сохранить) сұхбат терезесіндегі Қалыптың атын енгізу өрісіне қалыптьщ атын Оқырманның кітапшасы деп көрсетіңіз. ОК батырмасын басыңыз.

11. Қалыптар (Формы)терезесін жабыңыз.

12. Қалыптар тізімін алу үшін Мәліметтер базасы (База данных) терезесіндегі Қалыптар (Формы) таңбашасын шертіңіз. Осы тізімде Оқырманның кітапшасы деген бірінші қалып пайда болады.

ІЗ. Місгозой Ассезз программасын жабыңыз.

Зертханалық жұмыс №15

15 тақырып. Outlook Express программасы. Адрестік кітапта пошталық клиент. Электрондық пошта.

Зертханалық сабақтың мақсаты: Outlook Express программасын баптау. Адрестік кітапта пошталық клиенттің жазбаларын құру. Электрондық пошта хабарларын құру мен жіберу

Сабақтың тақырыбына қысқаша шолу

1. Місгозоft Outlook Express программасын іске қосыңыз (Пуск►Программы► Outlook Express ).

2. Өз атыңызға үқсастыру жазбасын (куәлік) кұрыңыз. Ол үшін Файл►Куәліктер►Куәлікті қосу (Файл►Удостоверения► Добавить удостоверения) командасын орынданыз — Жаңа ұқсастыру жазбасы (Новая идентификационная запись) сүхбат терезесі ашылады. Сәйкес өріске өз атыңызды енгізініз. Егер өз хатгарыңызды бөгде адамдар оқымасын десеңіз, онда пароль орнатуға болады. Ол үшін Қосқан кезде пароль сұрау (Запрашивать пароль при запуске) жалаушасын орнату керек. Біз бүл жаттығуды оқып-үйрену мақсатында орындап жатқандықтан, пароль енгізудің қажеті жоқ.

3. Өз атыңызға құрылған үқсастыру жазбасына өтіңіз. Ол үшін Файл► Куәлік ауыстыру (Файл►Смена удостоверения) командасын орындаңыз,сонда Ұқсастыру жазбасы қосу (Переключение дентификационной записи) сұхбат терезесі ашылады. Осы жерден бұрын өзіңіз қүрған жазбаны таңдап, ОК батырмасын басыңыз.

4. Өзіңіз қүрған үқсастыру жазбасын қосқаннан соң, Келіп түскен (Входящие) қаптамасы майлы қаріппен ерекшеленгенін көресіз. Бұл —әлі оқылмаған хабар келіп түскендігін білдіреді (біздің жағдайда ол ертерекге әзірленген жарнамалык хабар).Қаптаманың атына тышқанның оң батырмасын басып, тақырып панелі мен хабар панелінде пайда болған ақпаратты қарап шығыңыз. Хабарды оқып алған соң, оны өшіріп тастаңыз. Ол үшін хабардың тақырыбына тышқанның оң жақ батырмасын шертіп, ашылған жанама менюден Жою (Удалить) командасын таңдаңыз.

5. Жойылған(Удаленные) қаптамасын ашыңыз.Бұл жерден жаңағыабардың шын мәнінде өшірілмей, тек Жойылған қаптамасында кескінделетін дәрежеге ие болғанын байқайсыз.

6 Тандалынған электрондық пошта қызмет түрін қоюшыға сәйкес келетін Есепке алу жазбаларын (Учетные записи)кұрыңыз Сервис►Есепке алу жазбалары омандасын беріңіз —Интернеттегі есепке алу жазбалары (Учетные записи в Интернете) сұхбат терезесі ашылады. Бұл сұхбат терезеде Пошта қыстырмасын ашыңыз—мұнда ертеде құрылған есепке алу жазбалары келтірілген. Жаңа есепке алу жазбасын құру үшін Қосу Добавить)батырмасын қолданып, ашылған менюден Пошта бөлімін таңдаңыз Сонда нтернетке осу шебері Мастер подключения в Интернет автоматтандырылған қүралы іске қосылады.

7. нтернетке осу шебері сұхбат терезесіне келесі мәліметтер ретпен енгізіледі:

— түтынушының аты, мысалы: Әділбек Баймахан;

— электрондық поштасының адресі, мысалы: [email protected];

— келіп түсегін хабарлар серверінің аты, мысалы рор.аЬсmаіІ.kz;

— бастапқы хабарлар серверінің аты, мысалы smtp.аЬсmаіІ.kz;

-ошталық серверге қатынауға арналған тұтынушының тіркелу аты, мысалы: baimakhan;

— пошгалық серверге қатынауға арналған пароль, рагоl123.

Шебер терезесінің ең соңғы бетіндегі Дайын (Готово) батырмасын басыңыз

Интернетке қосу шебері (Мастер подключения в Интернет) сүхбат терезесінің Пошта қыстырмасында жаңа қүрылған есепке алу жазбасы пайда болғанын көресіз.

8. Қаптамалар панеліндегі Жергілікті аптамалар (Локальные папки) жолына шертіңіз. Сонда пошталық программаның логикалық қаптамасында хабарлардың орналасуы туралы мәліметтер алынады.

Зертханалық жұмысқа тапсырма

Электрондық поштаның хабар даярлауын жеңілдету үшін, алдын-ала адрестік кітапқа жобамен алынған корреспондентгердің адрестік мәліметтерін енгізу қажет. Місгозоft Outlook Express программасының адрестік кітабы Контакт панелінде ұсынылған. Оқып-үйрену мақсатында адрестік кітапта бірінші жазбаны өзің туралы жасау үсынылады. Кейін осы өз адресіңізге хат жіберуге болады. Осы әдіспен электрондық поштаның жұмыстары тексеріледі.

1. Місгозоft Outlook Express программасын іске қосыңыз.

2.Файл►Куәлік ауыстыру (Файл►Смена удостоверения) командасымен жоғарыдағы зертханалық жүмыста құрылған өзіңіздің үқсастыру жазбаңызды таңдаңыз — пошталық клиенттің жүмыс үстелін ашыңыз.

3. Контакт панелінде Контакт ашылмалы батырмасын, сонан соң Контакті құру (Создать контакт) батырмасын шерту керек. Контакт қасиеттерінің сүхбат терезесі ашылады.

4. Берілген сүхбат терезедегі қыстырмаларды оқып-үйренуге зейін қоямыз. Онда жеке және қызметгік ақпараттарды енгізуге арналған құралдар орналасқанына назар аударамыз. Іс жүзінде Аты (Имя) қыстырмасындағы бірнеше өрісті толтырса жеткілікті.

5.Аты (Имя) қыстырмасының өрістерін толтыруды Кітаптағы аты өрісінен бастаңыз. Мүнда контактілер тізімінде өргіңіз елетін жазбаларды енгізіңіз, мысалы Фамилия (Қазбек), Аты (Жасұлан) және Әкесінің аты (Мұқтар) рістерін толтырыңыз. Электрондық поштаның адрестері өрісіне өз электрондық поштаңыздың адресін енгізіңіз, мысалы [email protected]

6.Қосу (Добавить) батырмасын басыңыз, сонан соң ОК батырмасын шерту арқылы сұхбат терезені жапсаңыз контактілер панелінде корреспонденттің адрестік мәліметтеріне сәйкес жазба пайда болады.

7. Егер енгізілген мәліметтерді өзгерту қажет болса, онда жазбаға тышқанның оң жақ батырмасын шертіп, ашылған жанама менюден Қасиеттер (Свойства) бөлімін таңдап алыңыз. Бүрын қарастырылған контактілер туралы жазбалардың қасиет терезесі ашылады.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов. Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К.М.:1996

5. Access 2002. Джон Кауфельд. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г

Тақырып бойынша сұрақтар: Электрондық поштаны не үшін қолданамыз. Глобальды, локалды желі дегеніміз не?

3. Зертханалық жұмысты орындауға қойылатын талаптар

• Сабақты жібермеу себепті жағдайда анықтама көрсету

• Оқу процессіне белсенді қатысу

• Үй тапсырмасын уақытында орындап, уақтылы тапсыру

4. Зертханалық жұмысты қорғауға қойылатын талаптар

Білімгер әр компьютерлік сабақта зертханалық жұмысты орындап, барлық бақылау сұрақтарына жауап беруі керек. Курс бойынша зертханалық жұмыстар қарастырылған. Әр зертханалық жұмысты білімгер қорғауы керек және талапқа сәйкес безендіруі қажет. Зертханалық жұмысты компьютерде орындағанда келесі жұмыстар міндетті :

• Жұмысты әдістемелік нұсқау бойынша орындау;

• Нәтижесін алу және оны талдай білу;

• Есеп дайындап және оны оқытушы алдында қорғау керек.

5. Қауіпсіздік техникасының ережесі.

• Білімгер компьютерге отырғанда монитордан 50-60 сантиметр қашықтығында отыруы тиіс

• Білімгер компьютерде 6 сағаттан көп отырмауы тиіс

• Білімгер әр 1 сағат сайын компьютерден тынығуы тиіс

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Информатикадан 30 сабақ . Балапанов К.К ,Бөрібаев Б. Алматы 1999

2. Информатика негіздері .О.Камардинов ,С.Азаматов Алматы «Рауан»1993.

3.Информатика. Могилев Д.В. М, Высш.шк.,2000.

4. Информационные системы финансового анализа. Бабурин В.К. М.:1996

5. Access 2002 .Джон Кауфельд.. Москва.:Издательский дом «Вильямс» ,2002

6. Самоучитель С++. Издание 3-е, переработанное и дополненное. Шилдт.Г. СПб.Питер.2002 г.

7. Системное программное обеспечение. Учебник. А.В. Гордеев, А.Ю. Молчанов СПб. Питер.2001г.

8. Программирование на языке высокого уровня С++. Учебник Т.А.Павловская М.-СПб. 2002 г.

Windows операциялы? ж?йесіні? даму тарихы

I. Кіріспе бөлім:
Windows туралы жалпы мағлұмат .

II.Негізгі бөлім:
Windows жүйесінің негізгі функцялары;
Windows жүйесінің негізгі ұғымдары;
Windows жүйесінің негізгі технологиялық принциптері;
Windows -ті іске қосу;
Windows -тің анықтамалық жүйесі;
Windows жүйесінің стандартты программалары.

Windows операциялық жүйесі.

Бұрынғы компьютерлерде кең тараған MS(PC)-DOS операциялық жүйесі болатын. MS-DOS операциялық жүйесінің бір адамның жұмыс істеуіне арналғанын және бір мезетте тек бір мақсатты ғана шешеді,компьютердің тек 640Kб жедел жадын ғана(RAM) пайдалана алады.
MS-DOS операциялық жүйесі соңғы версиялары қолданбалы программаларға 1Mб -тан артық жедел жадын қолдану және программалардың бірінен екіншісіне ауысу мүмкіндігін беретін, кейініректе шыққан сервистік программалармен толықтырған болатын.Адам мен компьютер арасындағы байланыстырушы қызметін,яғни пайдаланатын негізгі интерфейс рөлін MS-DOS жүйесінде командалық жол атқарады.Бұл жол арқылы MS-DOS жүйесі мен адам арасындағы сұхбат ыңғайсыз жүргізіледі, ЭЕМ -ді басқаруға арналған жүзден аса командалар,пернелерден енгізіліп барып орындалады.Командаларды жазу тәртібі өте күрделі,кейде бір команданы орындау үшін ондаған символдарды теруге тура келді. Осы операциялық жүйемен негізінен тек маман программалаушылар ғана тікелей жұмыс істейді де,көптеген адамдар ондай дәрежеге көтеріле алмайды.Осыдан барып,адам мен компьютер арасындағы байланысты жеңілдету үшін әттүрлі жүйелік қоршаулар қарастырыла бастады. Бірақ олар негізінен мәтіндік режимде (ең кең таралғандардың бірі- Norton Commander) жұмыс істейтін еді. Бұларда бір-екі пернені қатар басу арқылы күрделі де қиын командаларды термей-ақ,тікелей орындау жүзеге асырылды. Жүйелік программалық қоршаулар негізінен компьютердің файлдық жүйесімен жұмыс істеуді жеңілдетті,яғни қажет информацияны жылдам әрі тез тауып,оның мазмұнын қарауға және онымен жұмыс істеуге септігін тигізеді.
DEC фирмасы компьютерлердің операциялық жүйесі ретінде UNIX қолданылды. Бұлар үлкен.орташа ЭЕМ-дерде жұмыс істеді.UNIX операциялық жүйесінің MS-DOS жүйесінен негізгі артықшылығы-оның бір мезетте бірнеше мақсатты шешу мүмкіндігі,яғни бірнеше программаларды паралель орындау қасиеті.
80-ші жылдардың ортасында MS(PC)-DOS -тың кемшілігінен арылу үшін, Microsoft фпрмасы IBM тәрізді компьютерлерге арналған көп мақсатты операциялық жүйелер даярлау жұмысын қолға алды. Солардың бірі WINDOWS жүйесі болатын. Алайда, осы уақытқа дейін олардың онша көп таралмауын дербес компьютерлердің есептеу мүмкіндіктерінің төмендігімен түсіндіруге болады.80386 сериялы микропроцессорлардың пайда болуымен қатар іске қосыла бастаған WINDOWS графикалық ортасының жаңа версиялы Windows 3.1 бірте-бірте бұрынғы мәтіндік программалық қоршауларды қатардан ығыстырып шығара бастады. 80486 сериялы процессордың шығуына байланысты дербес компьютерлердің көптеген жаңа түрлеріне графикалық мүмкіндігі мол Windows 3.1 немесе одан кейінгі Windows 3.11 версиялы MS-DOS операциялық жүйесі тағайындала бастады.
Microsoft корпорациясының ОС даярлау жолындағы келесі елеулі қадамы болып, ондағы графикалық интерфейс қондырма программа күйінде емес,сол жүйенің ажырамас бөлігі болатын операциялық жүйені даярлау болып саналады. Осылайша Windows95,Windows 98 және Windows NT операциялық жүйелері пайда болды.Windows95 жүйесінің,Windows NT жүйесінің соңғы версияларының графиктік интерфейс стандарттары Windows 3.1 жүйесінің стандартынан өзгешеге түрге енді,бірақ идеологиясы бұрынғыша сақталған болатын. Windows 3.1-ден Windows95-ке өту әрине MS-DOS-тан бірден Windows95-ке қарағанда біршама жеңіл.
Windows жүйесінің негізгі функциялары
Кез келген операциялық жүйе сияқты Windows мынадай мәселелердің орындалуын қамтамасыз етеді:
• компьютердің барлық аппараттық құрал-жабдықтарын басқару;
• файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету;
• қолданбалы программаларды іске қосу; бұған қоса Windows жүйесі:
• бір уақытта бірнеше программалардың жұмыс істеуін;
• әртүрлі программалар арасында мәліметтер алмасуды;
• масштабталатын қаріптерді қолдануды;
• мультимедиа мүмкіндіктерін пайдалануды;
• бірыңғай анықтамалық жүйе жұмысын қолданудықамтамасыз ете алады.
Windows жүйесінің негізгі ұғымдары
Терезе — Windows жүйесіедегі ең негізгі ұғым болып саналады. Экранның төртбұрышты қоршаулы аумағы,онда әртүрлі программалар орындалады,кез келген мәліметтер өңделіп түзетіледі және басқару әрекеттері жүргізіледі.
Терезе шекаралары- бұл терезенің периметрі бойынша өтетін тік және көлденең сызықтар. Терезенің жоғарғы жағында тақырып жолы орналасқан. Тақырып жолының сол жағында жүйелік меню батырмасы орналасқан,ал оң жағында терезенің аймағын өзгертуге арналған батырмалар бар. Тақырып жолынан төменірек меню жолы бар. Ал меню жолынан төменгі төртбұрышты аудан-терезенің жұмыс аумағы деп аталады. Осы жұмыс аумағында әртүрлі информация болады:орындалатын программа,өңделуге арналған мәліметтер,басқа кішігірім терезелер және т.б.
Кез келген терезенің белгілі бір шектеулі мөлшері болады. Информация көп болса терезеге сыймай қалады. Мұндай жағдайда терезенің оң жақ шетінде айналу сызықтары деп аталатын элемент пайда болады.
Экран бетіндегі программалар мен құжаттар орналасатын терезелер үш түрлі болады:
• толық экранды терезе,яғни терезе экранның белгілі бір бөлігін алып тұрады.
• Белгіше (пиктограмма) түрінде,яғни терезе кішірейтіліп белгішеге айналып кеткен.
Жұмыс столы-қазіргі барлық операциялық жүйелер(Windows, OS/2, Macintosh компьютерлеріндегі OS,SUN компьютерлеріндегі OS,т.б) интерфейсінің элементі болып табылады.
Windows ортасында жұмыс столының рөлін дисплей экраны атқарады.
Белгіше(Icon)- бұл экран бетіндегі қысқаша жазуы бар кішірейтілген графикалық бейне. Ол дисплей экранындағы программаны, терезені, функцияны, файылды т.б бейнелеп тұруй мүмкін. Әр белгіше белгілі бір терезеге сәйкес келеді. Ол қажет болғанда үлкейту батырмасы арқылы терезеге айналады. Экранда мынандай белгішелер кездеседі:
• қосымша қолданбалы программалар белгішесі;
• белгілі бір топтар белгішесі;
• функциялар белгішесі.
Жарлық(shortcut)- бұл белгілі бір обьектімен тікелей қатынас жасауды іске асыратын командалық файл. Мысалы,жарлық арқылы каталогтың, желідегі дискінің ішіндегісін көрсетуге болады,тез арада басқа каталогта орналасқан программаларды іске қосуға,файлды жылдам ашуға болады және т.б. Жарлықты пайдаланғанда негізгі обьектілердің өздері (файлдар,каталогтар және т.б)өз орындарында еш өзгерусіз тұрады. Ал сол обьектілермен қатынас жасау shortcut файлында сақталған информацияның көмегімен іске асырылады. Мысалы,егер жұмыс столында файлдың(каталогтың) өзі орналастырылған болса,онда олардың бірін жою командасын қолданған кезде ол дискіден жойылады. Ал егер де сіз жұмыс столынан shortcut белгішесін орналастырып, оны арнан өшірсе онда жарлық беріп тұрған командалық файл жойылады да,бастапқы файлдар ешбір қалаусыз қалады.
Бума (folder) экранда каталогтарды (Windows 98 ) және программалық топтарды (Windows 3.1) белгілеу үшін қолданылды. Мұның мағынасы мынада:каталог пен программалар тобы белгілі бір обьектілерді орналастыруда қолданатын контейнер болып табылады. Бума -каталог, дирокторий ұғымының баламасы.Каталог – файлдарға арналған контейнер,программалық топ -жеке программаларға арналған контейнер,т.с.с
«Тышқан» Windows ортасында пернелер тақтасының көмегімен жұмыс істеуге болады. Бірақ тышқан тетігімен басқарылатын графиктік сілтемені (Point) немесе олардың комбинацияларын (бірге) қолдану өте тиімді.
Тышқан тетігінің екі немесе үш батырмасы болады. Жұмыс барысында негізінен оның сол жақтағы,кейде оң жақтағы батырмасы пайдаланылды.
Тышқан тетігімен орындалатын ең негізгі операция-экран бетімен курсордың (сілтеменің) қозғалуы болып табылады.
Келесі операция -шерту(Click). Бұл операция сілтемені экран бетіндегі қажетті элементке апарғаннан кейін орындалады.
Күрделі операция тышқанның сол жақ батырмасын. Жылдам екі рет шерту.(Double-click) Келесі операция -тасымалдау (Drag & Drop). Ол терезелермен шертпелердің орнын ауыстырады,яғни басқа орынға тпсымалдайды,терезелердің ұзындығы мен енін өзгертуде қолданылады.
Мәлімет алмастыру буфері
Өзінің жұмысістеуі кезінде Windows жүйесі программалар мен құжаттар мәліметтер алмасуға арналған комьютердің жедел жадының арнаулы бөлігін алмастыру буфері (Clipboard) ретінде пайдаланады. Буфер (дәнекер жады) әртүрлі программалар немесе құжаттар арасында керекті шағын көлемді мәліметтерді тасымалдап, олардың фрагменттерін бір-біріне ауыстырып отыру үшін пайдаланылады.
Windows жүйесінің негізгі технологиялық принциптері
Жұмыс істейтін әрбір адамға арналған стандартты интерфейс.

MS-DOS операциялық жүйесінде жазылған программалардың өзіндік интерфейсі олар: меню жүйесі(көлденең, сырғып түсетін, қалқып шығатын,иерархиялық), сұхбаттасу тәсілдері(мәліметтерді енгізу, варианттарды таңдау)және т.б.
Мұндай тәсіл жаңа программаларға көшкен сайын әрбір адамға қайта үйрену қажеттілігін туғызады.
«Point -and -Click» (көрсету және шерту)принципі. Бұл принцип бойынша графикалық технологиядағы көптеген операцияларды орындау үшін тышқан сілтемесін экран элементіне апарып,оның сол немесе оң батырмасын шерту жеткілікті. Бұл тәсілмен төмендегі әрекеттерді орындауға болады.
• Программа немесе құжат терезесінің аумағын кішірейту,үлкейту, және бұрынғы қалпына келтіру;
• көлденең орналасқан меню пунктерін таңдау;
• экранға шығатын меню командаларын таңдау;
• мәліметтері бар тізімнің бір жолын белгілеу;
• командалық батырманы басу,таңдау;
• ауыстырып қосқыштың мәніни өзгерту;
• мәтіндік информацияны енгізу кезінде курсордың орналасуын зерттеу;
• мәтін енгізілетін өріс жолдарының бірін таңдап,оған мәлімет енгізу және көптеген басқа өрекеттер;
Selekt(ерекшелеу,белгілеу)принципі.

Windows- тің анықтамалық жүйесі.
Программалық жабдықтар интерфейсіндегі негізгі элемент болып оның анықтамалық жүйесі саналады, онда әрбір адамға қажетті информация толық түрде болуы тиіс. Windows ортасының бір артықшылығы ретінде оның анықтамалық жүйесінің барлық программалық қолданбалар үшін бірдей етіп құрастырылған. Сондықтан біз программаның анықтамалық жүйксімен таныс болса, қалғандарының құрылымы да сондай болғандықтан, керекті информацияны қиналмай іздеп табуға болады.
Windows ортасы мен оның ішіндегі стандартты қосымша программалардың бәрінің де бір-бірінен тармақтала өрбитін анықтамалық жүйесі( бұдан кейін анықтамасы ) бар, ол жұмыс кезінде туатын кез-келген сұраққа жауап бере алады. Windows ортасында кез келген анықтаманы бұлай шақыруға болады: Windows3.x жүййесі үшін — Программа диспетчері терезесінің жоғарғы жағындағы көлденең орналасқан менюдегі Анықтама ( справка ) пунктінің Мазмұн ( содержание ) командасын таңдау керек;
Windows98 жүйесі үшін – Іске қосу ( Пуск ) менюінің Анықтама ( Справка ) командасын таңдау керек.
Windows жүйесінің өзінде және оның қосымшаларының бірсыпырасында анықтаманы сұхбат терезесі арқылы алу мүмкіндігі бар. Кез келген сұхбат терезесінде Көмек батырмасы бар. Оны таңдап алсақ экранға анықтамалық жүйе шығып, Анықтама терезесіне сол сұхбаттасу мүмкіндігінің жұмысын баяндайтын информация шығарылады.
Файлдармен жұмыс істеу
Қазіргі кезде қолданылатын операциялық жүйелердің барлығы файлдармен жұмыс істейді. Windows бұл жұмыстың қомақты бөлігін өзіне қаратып алды деуге болады, яғни ол әрбір адамды дискідегі файлдармен қатынас жасау оларды үнемі қадағалау қажеттілігінен босатты. Мысалы, қандай да бір программа белгісіне тышқан курсорын апарып, оны екі рет шертсек, соған сай келетін программалық файл іске қосылады, бұл сәттерде файлдың қай жерде орналасқанын әркімге білу міндет емес. Мұның өзі Windows жүйесінің және ондағы барлық қолданбалы программалардың файлдық жүйемен қатынас құра алатынының айғағы болып табылады.
Әдетте әрбір адам дискіден файл оқу үшін не оған басқа файл жазу үшін, сондай-ақ қолданбалы программаларды іске қосу үшін файлдық жүйеге жүгінеді.
Файлдарды ашу және сақтау терезелері
Windows жүйесінің көптеген программалары дискіден информацияны оқу және оны толықтырып, өңдеп қайта дискіге жазу операцияларын орындаудан тұрады. Осы операцияларды орындау барысында Парақтау( Пролистать ) терезесінің аналогымен жұмыс істеу керек болады, ол -жұмыс Парақтау және Сақтау терезелеріне өте ұқсас Ашу тересі.
Windows жүйесінің стандартты программалары.
Windows жүйесінің стандартты программалары құрамына бір топ программалар жиыны кіреді. Олар әр адамға қажетті операциялық жүйе орындай алмайтын бірсыпыра жұмыстардың орындалуын қамтамасыз етеді,
мысалы:
 мәтіндік құжаттар дайындау;
 графикалық бейне -көріністерді даярлау және оларды өңдеу, түзету;
 жұмыс уақытын жоспарлау және ұйымдастыру;
 математикалық есептеулеррді орындау және т.б.
Әдетте бұл қосымша программалар « Стандартты » тобында орналасқан.

Операциялық жүйе кез келген компьютердің ең қахет құрамдас бөлігі және ол компьютерді басқаруға, ақпаратты сақтауға, оған қосылған барлық құрылғылардың жұмысын ұйымдастыруға арналған программалардың жиыны болып табылады. Операциялық жүйе адам мен компьютердің өзара байланысын қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезде Windows -барлық дербес компьютерлерге арналып кең таралған операциялық жүйе. Windows -тің кеңінен таралуына себеп, оның қолайлығы, түсініктілігі, графикалық интерфейсі, бірнеше программалармен қатар жұмыс жасау мүмкіндігі және жаңа жабдықтардың автоматты түрде бапталуы сияқты ерекше қасиеттерін атауға болады. Windows бірнеше операциялық жүйелерді біріктіреді, олар бір-біріне ұқсас болғанымен, әр түрлі мүмкіндіетері бар және әр түрлі мақсаттарға арналған.

1. Е. Қ. Балапанов, Б. Б. Бөрібаев, А. Б. Дәулетқұлов.
Жаңа информациялық технология, Информатика. Алматы 2004.
2. Н. Ермеков , Н. Стифутина .
Информатика. Алматы« Атамұра » 2007

Источник

Операциялық жүйенің даму тарихы

Операциялық жүйе (Операционная система; operating system) —
компьютердің барлық басты әрекеттерін (пернелер тақтасын,
экранды, диск- жетектерді пайдалануды), сондай-а қ қатар
операциялық жүйенің басқаруымен іске қосылатын бас қа
программалардың жұмысын басқаратын, көбінесе тұрақты
сақтауыш құрылғыда тұратын, машиналық кодта жазылған
программа.
Даму тарихы

1965-1975ж. интегральным микросхемалар ға өту компьютерлерді ң келесі
ұрпағына жол ашты, олардың өкілі IBM/360. Осы кезеңде қазіргі ОЖ – лерге
қатысты барлық коцепциялар: мультипрограммалау, мультипроцесстеу,
көптерминалды іс-тәртіп, виртуальды жад, файлды қ жүйелер, қол жетуді шектеу
және желілік жұмыстар жасалды.80ж. басы операциялы қ жүйе тарихында дербес
компьютерлердің пайда болуымен айры қша м әнді болды. 80 жылдарда
коммуникациялық технологияларға локальдық желілер үшін негізгі
стандарттар: 1980 жылы — Ethernet, 1985 — Token Ring, 80ж. ая ғында — FDDI
қабылданды. Бұл төменгі деңгейдегі желілік ОЖ үйлесімділігін, сондай-а қ
желілік адаптер драйверлерімен ОЖ интерфейсін стандарттауды қамтамасыз етті.
90ж. басында барлық ОЖ-лар әртекті клиенттер және серверлермен ж ұмысты
қолдай алатын қабілеті бар желілік ОЖ айналды. Тек қана коммуникациялы қ
есептерді (Cisco Systems компаниясыны ң IOS жүйесі) орындау ға арнал ған
мамандандырылған желілік ОЖ-лер пайда болды.. Со ңғы онжылды қтар ішінде
корпоративтік желілік ОЖ-лерге ерекше көңіл б өлінді, олар үшін
масштабтаудың жоғарғы дәрежесі, желілік жұмысты қолдау, қауіпсіздікті ң
дамыған құралдары, гетерогендік орталы қта жұмыс істеу м үмкіндігі,
орталықтан әкімшілік ету және басқару құралдарыны ң болуы сипатты.
МС-ДОС

MS-DOS (Microsoft Disk Operating System) — дербес
компьютердің аппараттық жасақтамаларын — процессорды,
оның жедел жадын, дискілерді және шалғай құрылғыларды
автоматты басқаруға арналған, Microsoft фирмасы жаса ған
дискідегі операциялық жүйе. Ол құрылғылар мен қолданбалы
программалардың өзара байланысын, сондай-ақ осылармен
жұмыс істеушінің оларды тиімді пайдалануын қамтамасыз
ететін программа болып табылады. 1981 жылдан бастап Intel
процессорларымен жасақталған барлық дербес компьютерлерге
арналған стандартты операциялык жүйе ретінде белгілі. MS
DOS жүйесін осы күнгі кең таралған UNIX, Windows
операциялық жүйелерінің негізі деп атау ға да болады.
MS-DOC
1981 IBM/ PC компьютерлері үшін MS DOS 1.0 операциялы қ жүйесі дискі
құрылғыларының жұмысын басқарады негізінен, онда диаметрі 5, 25 дюйм
болатын иілгіш магниттік дискілер пайдалынады. 1982 MS DOS 1.1
операциялық жүйесінде екі жақты иілгіш магниттік дискілер пайдалынады.
1983 IBM/ PC/XT компьютерлері үшін MS DOS 2.0 операциялы қ ж үйесі пайда
болып, олар өлшемі 10 Мбайтқа дейінгі қатты дискілер жұмысын басқарады.
1984 MS DOS 3.0 операциялық жүйесі шықты. Онда өлшемі 20 Мбайтқа
дейінгі қатты дискілер мен диаметрі 5,25 дюйм-ге те ң иілгіш дискілер
жұмысы басқарады. 1985 MS DOS 3.2 операциялы қ ж үйесі пайда болды. Онда
диаметрі 3,5 дюймге тең иілгіш дискілер жұмысы басқарылады. 1986 MS DOS
3.3 операциялық жүйесі пайда болды. Онда диаметрі 3,5 дюймге те ң иілгіш
дискілер жұмысы басқарылды. 1987 MS DOS 4.0 ОПЕРАЦИЯЛЫ Қ ЖҮЙЕСІ
ПАЙДА БОЛДЫ. Онда өлшемі 32 Мбайттан жоғары қатты дискілер жұмысы
басқарылды. 1988 MS DOS 4.01 операциялы қ жүйесі орыс тілінде жасалынып
шығады. 1991 MS DOS 5.0 операциялық жүйесі пайда болды. Онда өлшемі 1
Мбайтқа тең оперативтік жад пайдалануға мүмкіндік туды. 1993 MS DOS 6.0
операциялық жүйесі пайда болып, ол CD- ROM дискі құрылғысының
жұмысын басқаруға негізделді. 1995 Microsoft Windows 95 ал ғаш қы графиктік
операциялық жүйесі пайда болды. 1998 Бүкіләлемдік Интернет желісіні ң
жұмысын басқаратын Microsoft Windows 98 операциялық жүйесі пайда
болды.
Lunex

Linux – Unix операциялық жүйесінің толық
функционалды нұсқасы. Бұл операциялық
жүйеге, Unix операциялық жүйесінің ең қуатты
мүмкіндіктері кіргізілген, және де Linux–ке Unix
операциялық жүйесінің қазіргі кездегі
қолданбалары қосылған.
ТАРИХЫ

Linux-тің бірінші түрі шыққаннан кейін екі айдан соң Линус Торвальдс жа ңа
оперциялық жүйені және басқаларды Linux-ті дамыту жұмысына ша қырды.
Сондықтан Linux операциялық жүйесі бүгінгі күнде көптеген жер шарыны ң
программистерімен дамытылуда және оларды ң жемісі к өптеген Интернет
сайттарында жазылған. Осы топтың басқарушысы әлі к үнге дейін Линус Торвальдс
болып саналады.
UNIX
UNIX операциялық жүйесі (ОЖ) 1970 жылдары Веll Laboratories
(АҚШ) фирмасында жасалып шығарылды. UNIX-ті ң әр т үрлі
нұсқалары бірінші колледждер мен университеттерде қолданыла
бастады. Осы кезде UNIX-тің беделі көтерілді. Ол бас қа ОЖ-лерді
ығыстыра бастады. 1978 жылы UNIX ОЖ-нің 7 нұ-сқауының
шығуы, одан кейін 1982 жылы System III нұсқасының шығуы осы
ОЖ-нің кең таралуына себеп болды. 1987 жылдың аяғына таман
UNIX ОЖ-сін қолданушылар саны 4,5 млн жетті. UNIX-ті ң б ұндай
көтерілуінің екі себебі бар. Бірінші, ықшамдылы ғы, я ғни сіз
белгілі бір бағдарламалау тілінде бағдарлама жазса
ңыз, онда осы бағдарлама UNIX ОЖ-мен басқарылатын
компьютерде жұмыс істейтініне сенімді боласыз.
Екінші, UNIX-тің ыңғайлылығы. UNIX шығысымен өзі
коммерциялық болмай тұрып, академиялық ортада таралуы, оны ң
ЭЕМ-нің РDР-ІІ типтерінде қолданылуы, мини-ЭЕМ-дерге
арналған ОЖ ретінде қалыптасуына әсер етті.
Біздің заманымызда UNIX бүкіл дүние жүзіне аты мәлім ОЖ.
Бұнда бір уақытта мыңдаған адамдар ж ұмыс істей алады. Ал
Internet әлемдік торабымен жұмыс істеу үшін UNIX-тен арты қ ОЖ
таба алмайсыз.
іOS Операциялық

ж ү йесі
ІOS (2010 жылдың 24 маусымына дейін: iPhone OS) —
Америкалық Apple компаниясымен құрастырылып,
шығарылатын мобильді операциялық жүйе. 2007 жылы
шығарылған. Бастапқыда iPod touch және iPhone
құрылғыларына шығарылып, сосын iPad және Apple TV
құрылғыларына да шығарылды. Windows Phone және
Android операциялық жүйелерінеқарағанда тек қана Apple
компаниясының құрылғыларына қондырылады. iOS-тың
қолданушы интерфейсі мультитач қозғалыстары арқылы
тікелей басқару концепциясында құрылған. Интерфейсті
басқару элементтері батырма- лардан, сүйрегіштер мен
тетіктерден құрылған
Ubuntu операциялық жүйесі

Ubuntu
Ubuntu-ды 20 миллионнан
астам қолданушы пайдаланады, бұл оны Openstat с
анақ ғылымы
бойынша десктоптарға арналған Linux-
тың ең танымал таратушысы
етеді. Веб-серверлерге арналған ең танымал ОЖ-
дің тізімінде
ол 4-орында тұр.
Windows 2000
операциялық жүйесі
Windows 2000 (тағы да оны Win2k,
W2k немесе Windows NT 5.0, кодтаулы
аты Cairo) — Microsoft
корпорациясының Windows NT
отбасындағы 32-биттік процесстермен
жұмыс жасайтын компьютерлерге
арналған операциялық жүйесі.
Тарихы

Жүйе 1994 жылы жарияланды. Альфа-сынақ
1995 жылдың басынан бастап 1997 жылдың
қыркүйек айы аралығында болды.
Тұңғыш бета-нұсқасы жұртшылыққа
1997 жылдың 27 қыркүйегінде көрсетілді.
2004 жылдың 12 ақпанында пирингтік
сайтында Windows 2000 ағымдағы сөздерінің
бөлшектері сыртқа таралғаны мәлім болды.
Windows 98
операциялық жүйесі
Windows 98 – Microsoft
корпорациясының
компьютерлерге арналған жүйесі.
Бiруақытта бiрнеше
программалармен жұмыс жасауға
мүмкiндiк беретiн көп мәндiлiк
операциялық жүйе.
Тарихы

Windows 98 (кодтаулы аты Memphis) — Microsoft
корпорациясының 1998 жылдың 25 маусымында жарыққа шыққан
компьютерлерге арналған графикалық операциялық жүйесі. Бұл
жүйе Windows 95 жаңалатынған түрі болып саналады. MS-DOS 7.1
негізінде жасалған гибридтелген 16/32-разрядты өнім.
Дамытылған AGP жүйесін қолдауы, толығымен жасалған USB
драйверлері, WebTV мен бірнеше мониторлармен бірдей жұмыс
жасай алатын жаңа өнім болып келді. Windows 95 OSR 2.5-тегі дей
Internet Explorer 4 интерфейсі сақталған.
Windows 98 арналған жүйелік қажеттіліктері: жүйені қондыру ға
керек ті процессор 486DX/66 MHz немесе одан да мықтырақ, 16
Мб ОЗУ және қатті дискті қосымш 195 Мб бос орын қажет етеді.
Microsoft Windows
операциялық жүйесі

Microsoft Windows — IBM тәрізді
компьютерлерде
графикалық интерфейсті қолдануды кеңіне
нжүзеге асырған, қазіргі заман талабына са
й жасалған операциялық орта. Оның дамыт
ылғаннұсқалары түрінде Windows NT,
Windows2000 сияқты операциялық жүйелер
кеңінен қолданылуда.
Қорытынды

Операциялық жүйе-компьютер
құрылғыларының үздіксіз жұмыс
істеуін ұйымдастырушы және
турлік командаларды орындауы
арқылы пайдаланушының машина
жұмысын басқаруына жеңілдік
келтіруші жүйелік программалар.

Источник

Саба?ты? та?ырыбы: Windows операциялы? ж?йесіні? негізгі сипаттамасы. Ж?йе параметрлерін баптау.

Саба?ты? ма?саты: О?ушыларды? Windows операциялы? ж?йесі туралы т?сініктерін ке?ейту.

              Білімділік: Windows  операциялы? ж?йе ж?мысыны? негізгі принциптерімен о?ушыларды

                                  таныстыру. Оны? программалы? жабды?талуын орнату  ережесі мен ретін ?йрету.

Т?рбиелік: о?ушыларды ??ыптылы??а, т?рбиелікке, тияна?тылы??а  т?рбиелеу.

Дамытушылы?: о?ушыларды? ойлау ?абілетін, логикалы? – абстракциясын  дамыту.

Саба?ты? т?рі:  аралас  саба?

Саба?та ?олданылатын к?рнекі ??ралдар: Компьютер, ЭО, о?улы?, практикум

О?ушы ?йренуі тиіс:

• Операциялы? ж?йені орнату мен конфигурленуі;
• Ж?мыс столын баптауды
• Компьютерде ?олданбалы программалы? ж?йені орнатуды.

О?ушы білуі тиіс:

• Операциялы? ж?йені? не екенін;
• КК ?зін — ?зі ?стау ережелерін;
• Ж?мыс орнын ретке келтіруді;
• Жа?а программалы? жабды?тарды;
• Компьютердегі программалы? жабды?тарды орнату т?ртібін ж?не ережесін.
• Операциялы? ж?йені? баптау принциптерін

Саба?ты? барысы:

1. О?ушыларды ?йымдастыру
2.  ?йге берілген тапсырманы тексеру
3. Жа?а саба?ты таныстыру
4. О?ушыларды ба?алау
5. Саба?ты бекіту.
6. ?йге тапсырма беру.

1. ?йымдастырылуы: амандасу, о?ушыларды тексеру, журналды толтыру. О?ушылар?а саба?ты? та?ырыбы мен ма?сатын таныстыру.
2. ?й тапсырмасын тексеру. С?ра?- жауап т?рінде
3. Жа?а саба?ты т?сіндіру.

Практикалы?  тапсырмалар:

1. тапсырма: осы ж?йедегі «проводник» программасыны? файлды? ??рылымымен ж?мыс
2. тапсырма: «Проводник» программасыны? іске ?осылу ?дістерін зертте?дер
3. тапсырма: Тыш?ан ?асиеттерін баптау
4. тапсырма: Пернета?таны? орналасы мен ж?мыс режимін баптау
5. тапсырма: К?н мен са?ат уа?ытын баптау
6. тапсырма: Аума?ты? стандартты баптау
7. тапсырма: «себет» ?асиетін баптау
8. тапсырма: «Экран» ?асиетін баптау
9. тапсырма: ?аріптерді енгізу мен ?шіру

Саба?ты бекіту. О?ушылар?а б?гінгі та?ырып бойынша с?ра?тар ?ойып, жауап алу ар?ылы  бекіту.

?йге тапсырма: «Компьютерлік вирус» та?ырыбы бойынша 3-4 хабарлама дайындау:

1. Компьютерлік вирус дегеніміз не?
2. Вирустарды жіктеу.
3. Вируспен к?ресу ?дістеру.

1-дәріс
Операциялық жүйелердің даму бағыттары
Дәрістің мән-мәтіні

Мақсаты: Операциялық жүйе (ОЖ) дамуы, ОЖ буындары, ОЖ орындайтын
негізгі функцияларын анықтау.
Дәріс жоспары:
1. Операциялық жүйе (ОЖ) – анықтамасы, буыны,тарихы
2. Операциялық жүйенің орындайтын негізгі функциялары.
Негізгі түсініктер: Операциялық жүйе, компьютер архитектурасы,
(пакеттік) өңдеу, жүйелік уақытты бөлу, ОЖ-нің жіктеуі (классификация)

Тақырыптың мазмұны. Операциялық жүйе (ОЖ) – дегеніміз компьютер
құрылғыларын қолданушы үшін ыңғайлы пайдалану мүмкіншіліктерін
қамтамасыздандыруға арналып жазылған программа.
Операциялық жүйе (ОЖ), жүйелік программалық қамтаманың негізгі
құраушысы. ОЖ-ні құрған кезде, ОЖ-ні оңайлатудың маңызды әдісі болатын
және олардың детальдарының таратылуын елемей, желінің жоғарғы деңгейдегі
құрауыштарымен өзара әсерін бір жерге жинауға мүмкіншілік беретін
абстракциялау тең қолданады. Бұл мағынада ОЖ қоданушы мен компьютер
арасындағы интерфейсті көрсетеді.
Көптеген компьютерлердің архитектурасы машиналар командасы деңгейінде
қолданбалы программаларды пайдалануға өте қолайсыз. Мысалы, дискімен жұмыс
істеу оның электрондық құрауышының ішкі жабдығын дискіні айналдыру
командасын енгізу, жолшықтарды іздеу және форматтау, секторлардан оқу және
жазу т.б. үшін – контроллерді біледі деп ұйғарады. Орташа программисттің
жабдықтар жұмысының бүкіл ерекшеліктерін ескеруге мүмкіншілігі жоқ екені
(қазіргі заманғы терминологиямен айтқанда жабдық драйверін дамытумен
шұғылдануға) басқаша айтқанда анық орташа программистің дискінің ақпараттық
кеңістігін файлдар жиыны ретінде көрсететін қарапайым жоғарғы деңгейдегі
абстракциясы болу керек. Файлды оқу немесе жазу үшін ашуға, ақпаратты алу
немесе босату үшін пайдалануға, содан кейін жабуға болады. Дискінің
бастиегінің детальдарын жылжыту немесе мотордың жұмысын ұйымдастыруды
қамтамасыз етуден, бұл концептиальды жеңіл (оңай). Сол сияқты, қарапайым
және анық абстракцияның көмегімен программистен үзуді ұйымдастырудың барлық
қажет емес егжей-тегжейі, таймердің жұмысы, жадыны басқару және т.б.
жасырылады. Одан басқа, қазіргі заманғы есептеу комплекстеріне операциялық
жады көлемі және процессор саны шектеусіз деген иллюзия құруға болады.
Осының бәрімен ОЖ айналысады. Сонымен, ОЖ компьютер құрал-жабдықтарымен
тікелей жұмыс істейтін виртуалды машина ретінде көрсетіледі.
ОЖ компьютердің өте күрделі архитектурасының барлық бөліктерін
басқаруға арналған. Мысалға, егер бір компьютерде жұмыс істейтін бірнеше
программа, бір мезгілде нәтижені басқа құрылғысына (принтерге) шығаруға
әрекеттенсе не болатынын елестетейік. Біздер әр-түрлі программалар шығарған
араласқан жолдар мен беттер алатын едік. ОЖ бұл сияқты хаосты баспаға
арналған, дисктегі және баспаға кезекті ұйымдастыру ақпараттарын буферлеу
арқылы болдырмайды. Көп қолданушыға арналған компьютерлердің ресурстарын
басқару және оларды қорғаудың қажеттілігі өте анық. Демек, операциялық
жүйе, ресустар менеджері сияқты, процессорлардың таралуын, жадының және
әртүрлі програмалар арасында басқа русуртардың реттелгенін және
бақыланғандығын іске асырады.
Егер есептеу жүйесі бірнеше қолданушының ортақ жүмысынан рұқсат етсе,
онда олардың қызметінің қауіпсіздігін ұйымдастыру проблемасы шығады. Дискте
ақпараттың сақталуын ешкімнің басқа адамдардың бөтен файлдарын жоймауын
және бүлдірмеуін қамтамасыз ету керек. Бір қолданушылардың
программаларына, екінші қолданушылардың программаларының ерікті түрде
араласуына рұқсат етпеу керек. Есептеу жүйесін рұқсатсыз пайдалану әрекетін
тыю керек. Осы әрекеттің бәрін, қолданушының және оның программаларының
қауіпсіз жұмыс істеуін ұйымдастырушы ретінде, ОЖ іске асырады. Осы тұрғыдан
қарағанда, ОЖ полициялық және қарсы шолу (барлаушы) функциясы жүктелген
мемлекеттік қауіпсіздік жүйесін көрсетеді.
Бір жағынан компьютердің аппаратурасы мен пайдаланушының есептері
арасындағы интерфейс болып табылатын, ал екінші жағынан есептеуіш
жүйесінің қорын тиімді қолдану және сенімділік есептеу ұйымдастыруына
арналған басқарушы және өңдеу программаларының комплексін операциялық жүйе
дейміз.
194 жылы программаны есте сақтайтын бірінші сандық есептеу машинасы
іске қосылғаннан бастап, 1956 жылға дейін есептеу машиналарының құрылысы
және іс әрекеттері тұрақты болып қалды. Олардың классикалық фон Нейман
архитектурасы, енгізу-шығару операцияларын қоса алғанда, командалардың
қатал түрде тізбектеліп орындалуына негізделген. Әдетте қолданушының
программасы жүктелгенде және орындалғанда, регистрлердің мәндерін орнату,
жады ұяшықтарын тексеру және барлық есептеулермен машиналардың ең төменгі
деңгейінде қатынаста болу қызметтері үшін пернетақта арқылы тікелей
машинамен жұмыс істеледі. Программалар абсолютті машиналар тілі (ондық және
сегіздік нотация) жазылды және оны енгізу алдында абсолюттік жүктеме болды.
Программаларды автоматтандыру құралдары жоқ болды, немесе өте аз болды. Тек
өте күрделі қондырғыларда стандартты программалар кітапханасын аздап
пайдаланатын ассемблер мен интерпретаторлар болды.
Символдық программалаудың маңыздылығы мойындалғанда және ассемблерлеу
жүйелері кең тараған кезде, стандартты операциялық процедура өндірілді:
ассемблер жүктеуішпен оқылады; ассемблер қолданушының стандартты
программалар кітапханасы қосылған бастапқы программасын символикалық
колодалар абсолюттік формасына түрлендіреді; ассемблерленген программа
лентаға немесе картаға жазылады, ал жүктегіш осы программаны картадан
негізгі жадыға енгізу үшін тағы да қайтадан пайдаланылады; содан кейін
абсолютті программа орындалады. Әсіресе, осы қадамда карталарды өңдеу үшін
ЭЕМ қажет ететін уақытпен салыстырғанда әрбір қадам оператор жағынан
манипуляцияны қажет етеді және көп уақыт алады.
ОЖ-нің 1-ші буыны (ұрпағы) өмірге жоғарыда айтылған тиімсіздіктермен,
сонымен қатар басқа да пікірлемен келтірілген. Бұл қосымша факторларда:
құрал-жабдықтарды басқаруға шығатын шығын; басқа тілдердің болуы;
кітапханалық программалардың дамуы және құрылғылар, әсіресе, енгізу-шығару
операцияларына қатысты ерекшеліктер; абсолюттік программаның орындалуына
қажет баолық программалар секциялары және бағыныңқы программаларды
аударудың (трансляциялаудың) ыңғайсыздығы, ең басында барлығы бірге және
барлық уақытта кез келген программаларға өзгертулер енгізілген кезде
таратылуы келтірілген. Алғашқы жүйелік дестелер (пакеттер) стандартты
тізбекті жүктеуаудару (трансляция)жүктеу орындау қажетті жүйелік
программаларды (ассемблер, компилятор, жүктеуіш немесе кітапханалық
бағыныңқы программалар) табатын және жүктейтін, сонымен қатар бірінші
тапсырмадан екінші тапсырмаға өтуді басқаратын, орталық басқару
программасының көмегімен автоматтандырылады. Тілдік аударулар
(трансляторлар) программаларды абсолюттік емес, жылжымалы пішінде (формада)
құру үшін қайта көшірілген. Қалыпты (колоданы) араластыруға рұқсат ететін
бастапқы және жылжымалы объекті пішінде (формада) программалары бар
байланыстырғыш жүктемелер жасалған содан кейін кітапханалық программаларды
жылжымалы объекті пішінінде (формасында) сақтау мүмкіндігі пайда болды.
Операторға (оператор-аламға) енгізу-шығару дестелеріне (пакеттеріне)
арналған, стандартты емес тапсырмаларды күтуші (обслуживание) және
қабылданбаған кезде жүйелерді қалпына келтіретін физикалық жабдықтарды
басқару қажет. Тапсырма авторының, тапсырманың орындалу процессіне тікелей
қатынасы жоқ. Бұл ОЖ-де қауіпсіздік ең қиын және нақтылы проблема: жүйе
өздігінен немесе қолданушы арқылы жеңіл бүлінуі мүмкін, одан басқа, кез
келген қолданушы өз тапсырмасының ішінен дестедегі (пакеттегі) келесі
тапсырманы оңай оқуы мүмкін. Ресурстарды ең бірінші негізгі жадыны және
енгізу-шығару құрылысын үлестіру, ОЖ-ге қарағанда, үлкен дәрежелі тіл
процессорларының және қолданушылар программасының таныстырмасы болды.
Аппаратураның архитектурасы және программалық айқындалушылығына қарағанда,
ОЖ-нің болашақта даму көзқарасынан айырмашылық аппараттық қамтамада уақыт
периоды шамамен ЭЕМ-нің буындарының (ұрпақтарының) даму периодымен
түйіседі.
1959 жылдан 1963 жылдардағы периодта бірнеше маңызды аппараттық
зерттеулер кең таралды және ОЖ дамуына себепші болды. Деректер каналы –
байланысты басқаратын және деректерді негізгі ЭЕМ-мен және енгізу-шығару
құралдары арасында беретін, өзінің жеке жүйелік командаларымен және басқару
құрылғыларымен қарапайым ЭЕМ-сы маңызды ақпараттық жаңалық болды. Орталық
өңдеуші құрылғыдан (ОӨҚ) енгізу-шығару сұранысын алған кезде, канал енгізу-
шығару асинхронды және өз жұмысын жалғастырушы ОӨҚ-мен бірге (параллельно)
орындайды; енгізу-шығару операциялары және ОӨҚ-н мезгілде (уақытта, кезде)
қиыстыру мүмкіндігі пайда болады. Негізгі жады каналымен және ОӨҚ-мен
бөлінеді. Негізгі жады олар үшін программаларды және деректерді сақтайды.
Алғашқы кезде ОӨҚ тек каналдың жағдайын ғана сұрай алатын, бірақ жақын
арада, егер канал ақпарат берумақсатында ОӨҚ-нің жұмысын көп жағдайда
енгізу-щығару операторлары аяқталғанда үзетін болса, тиімділікті
жоғарылатуға болатындығы анықталды.
Бұл жаңа архитектураның артықша тиімділік мүмкіндігін пайдалану
мақсатымен күрделірек енгізу-шығару программалары жазылған. Оның құрамына
деректерді автоматты түрде оқуды қамтамасыз ететін буферлеу программалық
құралы кірді. Олар программаға қажет болғанға дейін және олардың шыуын
кейінірекке қалдыратын, шығу деректерін кезекке оналастыру үшін, сонымен
қатар енгізу-шығару үзілісін сезінетін және басқаруды үзілген программаға
қайтаратын өңдеуді үзу стандартты программалары бар.
Ерекше ішкі жағдайлар туралы сигнал беру, мұндағы, арифметикалық толып
кету және таңдап қосу үшін командалар қосылды, тыйым салу (сөндіру) және
үзіліс механизмінің (іс-әрекетінің тоқтатылуы) тоқтатылуы пайдалана
бастады.
ОЖ есептерінің күрделенуі және толықтырылуына қарай (жай қолданушы
нақты аппаратурадан көбірек қашықтайтын) тапсырмаларының сипаттамаларын
және оларға қойылатын талаптарды жүйелі әдіске келтірудің қажеттілігі
туындады. Осы мақсат үшін тапсырмаларды басқару тілдері енгізілген. Бірақ,
тапсырманы әр уақыт моментінде жеке (бір-бірінен) өңдеу, үдемелі
(интенсивный) есептеу тапсырмасын орындау үшін, бұрынғыдай каналдарды өте
төмен белсенділікке (активности) келтірді. Сонымен қатар, үдемелі енгізу
шығару тапсырмалары үшін, егер каналдың және ОӨҚ-ның операциялары
максимальды қиюласқан (совмещение) деңгейге жеткен кезде, ОӨҚ және канал
өте төмен белсенділікке (активность) келтіріледі.
1962 жылдан 1969 жылдар аралығында үлкен ОЖ-лердің тегіс барлығында
тапсырмаларды өңдеудің жаңа әдісі – мультипрограммалау қолданыла бастады.
Сонымен қатар, дестелік өңдеуге альтернатива ретінде, уақытты бөліктегіш,
есептеулерді орындаудың жаңа әдісі жасалды, жүйә үшін нақты басқарылатын
жадыны және қолданушылардың кітапханалық программаларын, сол сияқты
қолданушының тапсырмаларын өңдеді күтушілер үшін тез қатынасты үлкен
дискілік құрылғылар қамтамасыз етті. Көптеген ЭЕМ-на жадыны және
командаларды қорғайтын аппараттық құралдар енгізілген. Кейбір үлен
машиналарда адрестерді баптайтын аппараттық құралдары бар, үлкен
виртуалды жадына жүзеге асыруға мүмкіндік берген негізгі жады жүйесі
пайда болды. Мультипроцессорлық конфигурациялар көбірек таратылған.
Ресурстарды тарату және қорғау мультимедиялық орташа қиын шешілетін және
өте қажетті проблема. Онда көп процесстер бір мезгілде бірігіп және жеке
(монопольно) жүйе ресурстарын сұрап пайдалануы мүмкін. Көбінесе олар
сигналдарды бір-біріне жиі беруі керек және ол сигналдар шамасы (потенциал)
қастандық немесе қате болуы мүмкін. Тура осы периодта ОЖ-ні зерттеу
есептеу техникасы аймағындағы ең басты бағыт болды.
Осы уақытта ЭЕМ-ның үлкен желілері, байланыс тізбегі негізінде
салынған, қызмет ұсына бастайды. Желілер жүйелік программалық қамтамаға
одан да үлкен талаптар ұсынады. Аппаратық микропрограммаларды қайта жазу
мүмкіндігі бар басқару жадысының пайда болуы, ақпаратты автоматты түрде
деңгейлер арасында беретін негізгі жадының иерархиялық құрылымы,
ассоциотивті есте сақтау құрылғыларының өнімділігі сияқты өзгерістер
бар.Сол сияқты өңдеу құрылғыларындағы, оның ішінде программаланатын
параллельизмнің тереңдеуі, программалық қамтамаға қатысты жаңа талаптар
әкелді және ОЖ принциптерін түсіндіреді. Қазіргі заманғы программалық
қамтамалар жүзеге асуы мүмкін болатын процесстерді және ресурстарды жобалау
үшін, ОЖ қарапайымдылығын анықтау:
• Адам – бағдарланған тілдер, тапсырмаларды басқару;
• параллельизмді қамтамасыз ететін тілдер және жүйелер;
• ОЖ әрекетін өлшейтін бағыныңқы жүйелер;
• әмбебаптық қорғау схемасы;
Есептеу машинасының дамуының маңызды периоды 1960-1980 жылдарға
жатады. Процессор уақытын тиімді пайдалануды жоғарылату үшін деректерді,
тербелістен-тербеліс арасында тәсілдерді немесе spooling (Simultaneous
Peripheral Operation On Line сөзінен қысқартылған) енгізіледі. Жүйелік
дестелерге (пакеттерге) тербелістен-тербеліс астында техникасының енгізілуі
бір тапсырманың енгізу-шығару операцияларын нақты басқа тапсырманың
орындалуымен бірлестіруге рұқсат етті. Бірақ, бұл операциялардың аяқталғаны
туралы процессорға хабар жеткізу үшін үзу аппаратын жетілдіруді (жасауды)
талап етті.
Процессорды пайдаланудың тиімділігінің әрі қарай жоғарылауына
мультипрограмманаың көмегімен қол жетті. Мультипрограммалау идеясы
келесідей қорытындалды: бір програма енгізу-шығару операцияларын орындап
жатқан кезде, бір программалық режим кезіндегідей процессор тұрмайды.
Енгізу-шығару операциялары аяқталған кезде, процессор, бірінші программаны
орындауға қайтады.
Әрбір программалық жасау құрауыштары операциялық жүйенің басқаруымен
жұмыс жасайды.
ЭЕМ аппаратурасына операциялық жүйеден басқа программалық жасау
құрауыштарының еш қайсысы қатыспайды.
Пайдаланушының өз программаларымен әрекеттестігі операциялық жүйенің
интерфейсі арқылы өтеді. Олардың әрбір командалары қолданбалы
прграммаларға өту үшін операциялық жүйеден өтеді.
Операциялық жүйенің орындайтын негізгі функциялары.
1. пайдаланушыдан қабылдайтын командалар және олардың өңдеуі;
2. басқа программаларды іске қосу, тоқтату, кідіру үшін қабылданатын
және орындалатын программалық сұраныс;
3. орындалатын программаларды оперативті жадыға жүктеу;
4. программаның иницияциясы(передача ей упр-я в рез-те пр-р исп-т прогр-
му)
5. барлық программалар мен деректердің идентификациясы;
6. деректер базасын басқару жүйесінің жұмысын жасау, программалық
жасаудың тиімділігін көтереді;
7. мультипрограммалау режимін жасау (екі және оданда көп программалардың
бір процессорда орындалуы);
8. барлық енгізу-шығару операцияларын ұйымдастыру және басқару
функцияларын жасау;
9. жадыны үлестіру;
10. берілген стратегиялар және қызымет көрсету пән бойынша есептердің
жоспарлауы мен диспетчерлеуі;
11. орындалатын программалар арасындағы деректер мен хабарлардың алмасу
кетігін ұйымдастыру;
12. деректердің сақтауын жасау; бір программаны басқа программаның
қатерінен сақтау;
13. жүйенің бөліктік жаңылысу кезінде берілетін қызымет;
14. программалау жүйесінің жұмысын жасау арқылы пайдаланушылар өз
программаларын дайындайды;
Операциялық жүйемен қатынасу қызметін алу үшін программаларға қажет
интерфейсті операциялық орта дейміз (енгізу-шығару операциясын орындау,
жадының участкесін алу немесе босату).
Әр бір программалау жүйесі өзіне сәйкес операциялық жүйеде жұмыс
жасайды. Операциялық жүйені қызыметтеу үшін арнайы жүйелік программалар
утилит дейміз.
Операциялық жүйені жіктеу. Операциялық жүйелер біріншіден жалпы және
арнайы тағайындалады. Есептерді өңдеу режимінде операциялық жүйе бір
программалы және мультипрограммалы режимдерге бөлінеді.
Бірсанашықтық есептеу жүйесінде бірнеше программаның бір уақытта
орындалып жатқандай көріністі біз мультипрограммалық есептеуді ұйымдастыру
тәсілі деп атаймыз.
Бұл терминдердің негізгі айырмашылығы.
Мультипрограммалық режимде бірнеше қолданбалардың параллелді
орындалуын жасайды, ал программист бұл механизмнің орындалуын
ойластырмайды.Бұл функцияларды операциялық жүйе өзі орындайды;барлық
орындалатын қолданбаларға өзі есептеу жүйесінің қорларын бөледі және қажет
әрекеттестіктерді орындайды. Керісінше , мультиесептік режимде
қолданбалардың әрекеттестігі параллель орындалуы қолданбалы
программистерден тәуелді.
Мультипрограммалауды ұйымдастырған кезде, операциялық жүйенің
рөлі мынадай:

1. ОЖ және қолданбалы программа арасындағы интерфейсті ұйымдастыру;
2. Жадыдағы тапсырмалардан кезек ұйымдастыру;

3. Бір тапсырмадан екінші тапсырмаға ауысу;

4. Ақпаратты жадыжын таңдау және аусытыру, орналастыру процессін
реттеу;

5. Файлдар түріндегі сыртқы тасымалдауыштардағы ақпараттардың
сақталуын ұйымдастыру және анықталған категориядағы қолданушыға
нақты файлмен қатынасты қамтамасыз ету;

6. Коммуникация құралдарымен қамтамасыздандыру;

7. Деректерді мүлтіксіз (корректно) алмастыру үшін әр түрлі
ресурстармен жұмыс істеген кезде пайда болатын және өз әрекеттерінің
координациясын программамен алдын ала ескеретін жанжалды (конфликт)
оқиғаларды шешу керек, яғни: жүйені синхронизациялау құралдарымен жабдықтау
керек. Келесі период (1980 жылдан қазірге дейін) дербес компьютерлерде
шығарылатын есептердің даму күрделілігі мен әр түрлілігі, олардың
жұмыстарының сенімділігін арттыру қажеттілігі, үлкен есептеу машинасы
архитектурасына тән барлық қасиеттердің практикада жолдануына әкеледі.
Соңғы операциялық жүйелер дербес компьютерлер үшін мультипрограммалық
және мультиесептік режимдерді жүзеге асырады. Негізгі сәулеттік
принциптері бойынша операциялық жүйені микроядролық және монолиттіге бөлуге
болады. Бір жағынан бұл бөлініс шартты түрде көрсетілген. Мысал келтіретін
болсақ микроядролық операциялық жүйеге QNX негізгі уақыт операциялық
жүйесін қатынастыруға болады. Ал монолитті операциялық жүйесі WIN 9598
немесе Linux операциялық жүйесі. Win ядросын біз өзгерте алмаймыз , бізге
оның алғашқы кодтары белгісіз және бізде ядроны жинау үшін арналған
программалар жоқ. Linux ОЖ-не біз керек программалық модульдермен
драйверларды қосып ядроны жинауымызға болады.
Операциялық жүйені қарастырғанда есептеуіш үрдіс түсініктемесі
негізгі болып саналады.
Бөлек программаның деректерімен бірге тізбекті санашықта орындалуын
тізбекті үрдіс деп атаймыз.Мысал келтіретін болсақ үрдістерге
пайдаланушының қолданбалы программаларының орындалуы, утилиттар және басқа
жүйелік программалар жатады.
Текстің редакциялауы, программаны аударуы, оның құрастыруы,
орындалуы үрдіс болуы мүмкін. Бір программаны аудару ол бір үрдіс, ал
келесі программаны аудару – ол басқа үрдіс.
Аударғыш дегеніміз программалық модульдердің қосымы және бір программа
ретінде жұмыс көрсетеді, бірақ аударғыштың өңдейтін деректері әртүрлі.Қор
түсініктемесі де үрдіс сияқты операциялық жүйесінде негізгі болып
саналады. Қорды үлестіру және басқару механизмдерін ұлғартуын процесс
концепциясы анықтайды. Жүйе ішінде үлестірілетін әрбір объектті қор деп
атайды. Ең бірінші есептеу жүйелерінде орындалып жатқан программаның толық
орындалуынан кейін келесі программа орындалатын. Орталық санашық есептерді
орындап , деректерді енгізу-шығару операцияларын басқаратын.
Оперативті жады мен сыртқы құрылғы арасында деректермен алмасу
орындалған кезде, санашық басқа есептерді орындамайтын.
Есептеу машиналарына арнайы контроллердерді енгізу арқасында орталық
санашықта есептер орындалуы және қабылданған деректерді шығару
операцияларын уақытпен үлестіруі табылды. Оның өзінде санашық әрбір енгізу-
шығару операциясы аяқталғанша және көп уақыт күтіп тұратын. Сол кезде
есептеу жүйесінің мультипрограммалық режимі жұмыс ұйымдастыруы керек. Бір
программа (немесе үрдіс ) келесі енгізу-шығару операциясының аяқталуын
күтсе ,онда келесі программаны шешімге қоюға болады. Операциялық жүйе
мультипрограмманы қолдайды және сұрату кезегін ұйымдастыру арқылы қорларды
тиімді қолдануға тырысады.
Бұл келісім жадыда бірнеше үрдістің санашықтың босауын күтіп, ал
бірнеше үрдістер босаған қорларды қолдануға дайын кезде орындалады. Бір
қорды қолдану үшін ( енгізу –шығару құрылғысы, деректер массиві,
оперативті жад т.б.) үрдіс операциялық жүйенің супервизорына қатынасады.
Супервизор-орталық басқару мөдулінен тұрады, бұл мөдул бірнеше мөдулден
тұрады: енгізу-шығару супервизоры, үзу супервизоры, программалар
супервизоры, есептер диспетчері т.б. –негізгі шақыру арқылы (командалар ) –
өзінің шартын хабарлайды. Бұл кезде қордың түрі көрсетіледі, керек болса
оның мөлшемі (мысалы жолшық саны , баспа құрылғысы,шығатын деректердің
мөлшемі т.б.)
Қорларды басқаруды ұйымдасыру кезінде дәл осы жағдайда екенін
шешу қажет: бөлек, ең қажетті сұрауларды тез орындауы, бар үрдістерге
бірдей мүмкіншілік беру немесе көп үрдістерді орындау және қорларды толық
қолдану.
Орталық санашықтың уақытын пайдалану арқылы басқару. ОЖ- де
орталық санашықтың таратылған белсенділігін беру үшін есепті таңдаудың
алгоритміне ОЖ нақты экспулатациялық қасиетіне байланысты. ОЖ жұмысының
тиімділігін бағалау үшін қолданылатын алгоритмді таңдау толығымен тиімділік
критерилерімен анықталады. Сондықтан орталық санашықтың уақытын пайдалану
арқылы басқаруды біз сіздермен ОЖ типтерін қарастырамыз.
Бірінші екі режимді, дестелі және уақыт бөлу, жалпы ОЖ-де жасауға
болады (вертуальды түрде). Нақты, үлкен ОЖ-лер аралас жүйелер болып
табылады, оларда ОС жоспарлау элементінде қайталанатын тапсырмаларды
басқаратын алгоритм сияқты және интерактивті тапсырма немесе келесіге
қалдырылған тапсырмалар болады. ОЖ-нің жіктеуі (классификация) ОЖ-нің
тағайындауын (белгілеуін) және олардың орындайтын функцияларын қарастыра
отырып, ең ортақ жіктеушілер принципін негізге ала отырып, барлық алуан
түрлі ОЖ-лерді жіктеуге болады:
Бір мезгілде бар программалық процесстердің санына байланысты ОЖ-лер
бірпрограммалы және мультипрограммалы болып бөлінеді. Мультипрограммалық ОЖ-
нің, бір программалық ОЖ-ден айырмашылығы есептеу процессі компьютер
жадында бір мезгілде бір процессорда кезекпен орындалатын бірнеше
программаның болуын ұйымдастыру;
Есептеу жүйесіне қатынасы бар қолданушылар саны бойынша, бір қолданушы
және көп қолданушы ОЖ-і болып танылады. Көп қолданушы жүйелері бірнеше
қолданушыға бір мезгілде жүйесіне қатынасқа мүмкіндік береді. Бұл жағдайда
әр қолданушы өзінің терминалымен жұмыс істейді, бірақ барлық есептеулер бір
компьютерде шығарылады.
Белгілеуі бойынша ОЖ-лер әмбебабтық және мамандандырылған болып
бөлінеді. Мамандандырылған ОЖ-лер бекітілген программалар жиынымен жұмыс
істейді.
Қорытынды
Жүктелу әдісі бойынша жүктелетін ОЖ-лер және есептеу жүйесінің
жадында үнемі (ылғи)болатын жүйелер деп бөлуге болады. Соңғы, ереже
бойынша, мамандандырылған құрылғылардың жұмысын басқару үшін пайдаланылады.
ОЖ-ні пайдалану аймағының ерекшелігі бойынша жүйелік десбелік
(пакеттік) өңдеу, жүйелік уақытты бөлу және жүйелік нақты уақыт болып
бөлінеді.
Жүйелік дестелік өңдеулер көбінесе тез нәтиже алуды қажет етпейтін,
есептеу тапсырмаларын шешуге арналған (есептерді шығаруға арналған).
Уақытты бөлу жүйелерінде есептеу процесстері тапсырмаға процессор
уақытының кванты бөлінетіндей ұйымдастырылған. Оның салдарынан, бірде бір
есеп процессордың көп уақытын алмайды және бұл қолданушыға өзінің
программасымен диалог құруға мүмкіндік береді.
Нақты уақыт жүйелері әр түрлі техникалық объектердің немесе
технологиялық процесстерді басқару үшін пайдаланылады. Мұндай жүйелер
сыртқы оқиғалар реакциясына шекті уақытпен сипатталады. Сол шекті уақытта
объекті басқару программалары орындалу керек. Жүйе түсетін деректерді,
олардың түсуінен, еске сала кететіні, бір мезгілде бірнеше дерек көзінен
жылдамырақ өңдеуі керек.

Бақылау сұрақтары
1. ОЖ-нің анықтамасын беріңіз.
2. ОЖ-нің орындайтын функцияларын атаңыз.
3. Мультипрограммалық режимнің мультиесепті режимнен айырмашылығы?
4. Операциялық жүйенің түсініктемесі
5. Үрдістерді басқару түрлері
6. Есептеу жүйесінің жұмыс режимдері
7. Универсалды операциялық жүйелер
8. Операциялық жүйенің моделінің түсініктемесі
2-дәріс
MS DOS, Unix, Linux операциялық жүйелеріне жалпы шолу
Дәрістің мән-мәтіні

Мақсаты: MS DOS, Unix, Linux операциялық жүйелерінің тарихына
тоқталу, операциялық жүйелердің каталогтармен және дискілермен жұмысын
анықтау.
Дәріс жоспары:
1. MS-DOS операциялық жүйесі
2. Unix операциялық жүйесі
3. Linux операциялық жүйесі
Негізгі түсініктер: Microsoft Disk Operatting System,
Операциялық жүйені жүктеуші, ядpo, shell, file system, Жүйелік шақырулар

Тақырыптың мазмұны. (Microsoft Disk Operatting System – Microsoft
фирмасының дисктік операциялық жүйесі) операциялық жүйелерді 1981 жылы
(PC—DOS деген атаумен) IBM PC компьютерлерімен бірге жеткізіле бастады.
MS—DOS көптеген белгілері 8 разрядты дербес компьютерлерде
қолданылған Digital Reseaоrch фирмасының CPM—80 операциялық жүйелерінен
қалған. Бастапқыда QDOS деп аталған ОЖ түрлендірілді жəне жыл соңына қарай
MS-DOS болып атауын өзгертіп, біздің барлығымыз жақсы көретін Microsoft-қа
сатылды. IВМ корпорациясы Microsoft-қа IВМ- PC компьютерлердің жаңа
модельдері — Көгілдір Гиганттарына арналған ОЖ-мен жұмыс жасауды бұйырды.
1981 жылдың соңында жаңа ОЖ жаңа нұсқасы — PC-DOS 1.0 шықты. Операциялық
жүйенің мəселесі əрбір нақты машинаға оны қайта баптау қажеттілігінде
болды. PC-DOS-пен IВМ өзі айналысты, ал Microsoft MS-DOS деп аталатын оның
өзіндік түрленімін алды. 1982 жылы бір мезгілде кейбір қосылған жəне
кеңейтілген мүмкіндіктерімен 1.1 нұсқалы PC-DOS жəне МS-DOS пайда болды.
1983 жылға қарай ішінде винчестерлерді қолдау, сонымен қатар, файлдарды
басқарудың жақсартылған жүйесі пайда болған 2.0 нұсқалары құрастырылды.
1984 жылы шығарылған MS-DOS үшінші нұсқасы тек кейбір жақсартуларын
көрсетті. Келесі нұсқалары базалық жəне виртуалды жадыны тіпті 6.22
нұсқасына дейін басқаруға бағытталды, олардан кейін Windows 9х-ң қандай да
біреуінің құрамына кіретін, қатты қиылған 7.0 пайда болды. Одан кейін
Microsoft DOS-мен айналыспады.
Новелл оған өзінің желілік ұсақ-түйектерін орнатып, одан кейін DR-
DOS Интернетті пайдалану құралдарымен толықтырған жəне қазір оны тегін
тарататын CALDERA фирмасына одан əрі сатты.
MS-DOS операциялық жүйесі мына тараулардан тұрады:
— ДК-ң жадында тұрақты болатын Базалық енгізу-шығару жүйесі (BIOS).
Операциялық жүйенің осы бөлігі компьютерге орнатылған болып табылады.
Оның тағайындалуы енгізу-шығаруды іске асырумен байланысты
операциялық жүйелердің аса қарапайым жəне əмбебап қызметтерін орындаудан
тұрады.
Енгізу-шығарудың базалық жүйесіне сонымен қатар, компьютерді қосу
кезіндегі оның жадының жəне құрылғыларының жұмысын тексеретін компьютердің
қызмет ету тесті кіреді. Сонымен қатар, енгізу-шығарудың базалық жүйесіне
операциялық жүйені жүктеушіні шақыру бағдарламасы кіреді.
Операциялық жүйені жүктеуші – бұл MS-DOS жəне қатқыл дисктің
операциялық жүйесімен əрбір дискетаның бірінші секторында болатын өте қысқа
бағдарлама. Бұл бағдарламаның қызметі жадыға MS-DOS жүктеу үдерісін
аяқтайтын, операциялық жүйенің тағы екі модулін оқуға негізделген.
— IO.SYS жəне MSDOS.SYS дисктік файлдары. Оларды операциялық жүйені
жүктеуші жадыға жүктеп, ол компьютердің жадында тұрақты қала береді.
IO.SYS файлы ТЕҚ (тұрақты есте сақтау құрылғысына), ал MSDOS.SYS файлы MS-
DOS негізгі жоғары деңгейлі қызметтерін іске асырады.
— MS-DOS командалық процессоры пайдаланушының енгізетін командаларын
өңдейді. Командалық процессор жүйе жүктелетін дисктегі Command.com дисктік
файлында болады. Ішкі командаларды командалық процессор өзі орындайды, ал
сыртқы командалар кезінде ол дискте тиісті бағдарламаларды іздеп, оларды
тапса, оларды іске қосып, басқаруды тапсырады. Бағдарлама жұмысының
аяқталуына қарай командалық процессор жадынан бағдарламаны өшіріп,
командаларды орындау дайындығы туралы хабарламаны шығарады (MS-DOS
шақыру).
— Құрылғылар драйверлері – бұл MS DOS енгізу-шығару жүйесін толықтыратын
жəне жаңа құрылғыларға қызмет көрсетілуін немесе бар құрылғылардың
стандартты емес түрде қолданылуын қамтамасыз ететін арнайы бағдарламалар.
Командаларды енгізу жəне өңдеу. Команданы енгізу үшін пернетақтада
команданы теріп, Enter пернесін басу керек. Енгізілген команданы өңдеу үшін
келесі пернелерді қолдануға болады: Backspace, Delete, Ins, Esc, жүгіргіні
жылжыту пернелері.

Жалпы командалар:

— Ver-ОЖ нұсқасын тексеру (A:\VER, Enter басыңыз);
– CLS-экранды тазалау (A:\ CLS, Enter басыңыз );
– TIME-жүйелік сағаттарды тексеру жəне түзету (A:\TIME, Enter
пернесін басу);
— DATA-жүйелік күнтізбені тексеру жəне түзету (A:\ DATA, Enter
пернесін басу).

Файлдармен, каталогтармен, дискілермен жұмыс істеуге арналған
негізгі командалар

Файлдармен жұмыс:
— мəтін файлдарын жасау: A:\copy con – Файл атауы) — осы команданы
енгізгеннен кейін файл жолдарын кезекпен енгізу керек. Əрбір жолдың
соңында Enter пернесін басу керек, ал соңғы жолды енгізгеннен кейін – F6
(немесе Ctrl +Z) жəне одан кейін Enter пернесін басу керек. Дискіде аты
көрсетілген файл пайда болады;
— файлды көшіру: A:\ copy a:\lesson urok (lesson түбірінен urok
каталогына көшіру);
— файлды жою: A:\ del less, Enter басыңыз ;
— атын өзгерту: a:\ ren lesson conon, Enter пернесін басу (атын өзгерткен
файл-conon);
— файлды экранға шығару: TYPE мысал: A:\TYPE prim.1, Enter
басыңыз;
— 1-ші файлдың толық атауы + 2–ші файлдың толық аты 3-ші файлдың атауын
басу.

Каталогтармен жұмыс:

— каталогты құру: A:\ md urok, Enter пернесін басыңыз;
— каталогты өшіру: A:\ rd urok, Enter басыңыз;
— каталогты қарау (каталогтың мазмұны): A:\DIR, Enter пернесін басу;
— ағымдағы каталогты өзгерту: A:\cd urok, Enter пернесін басыңыз.
Алайық: A:\urok (дисковод А:, каталог \urok);
— тамыр каталогына өту: A:\urok cd.., Enter басыңыз. Алайық: A:\
(дисковод A:, тамыр каталогы);
— диск каталогтарының тізімін көрсету: A:\TREE А: F, Enter пернесін
басу.

Дискілермен жұмыс:

— дискіден дискіге өту: С:\ windows A:, enter басу, a аламыз:\;
— дискілерді пішімдеу: C:\ format a:, Enter басыңыз;
— дискіге белгі беру: A:\vol, Enter басыңыз;
— белгіні оқу: A:\label, Enter басыңыз.

5 Unix операциялық жүйесі

UNIX 1973 жылы Bell Labs-та пайда болды (1969 жасала бастады).
Бірінші мақсаттылы платформа — DEC (PDP-7) шағын компьютерлері. Unix- те:
үдерістердің арасында өзара байланыс жасауға арналған С тілі, pipe ()
операторы секілді технологиялар, BSD сокеттер интерфейсі жəне көптеген
басқа заттар пайда болды. UNIX ең басынан басқа архитектураларға порттауға
жеткілікті ыңғайлы, шартты ашық жүйе болды. Сондықтан Unix-ң əр түрлі
тармақтары (нұсқалары) пайда болды. Мұндай бірінші тармақ (fork) 1977 жылы
Берклев дистрибутиві (BSD) болды. Солай бола тұра, UNIX лицензиясы жүйені
шексіз өзгерту жəне түрлендіру мүмкіндіктеріне жол бермеді, көптеген заңды
шиеленістер сонымен байланысты болды. Ақыр соңында, қазіргі сəтте Unix-ң
бірнеше жабық коммерциялық нұсқалары, бірнеше ашық нұсқалары, сонымен
қатар, жаңадан құрылған Unix тектес бірқатар жүйелер болды (ең алдымен,
GNULinux).
UNIX ОЖ келесідей негізгі сипаттамалары бар:
– төзімділігі;
– виртуалды жадтағы оқшауланған мекенжай кеңістіктерінде жұмыс істейтін
үдерістердің негізіндегі ығыстырушы көп мəселелік;
– көптеген пайдаланушылардың бірмезгілдегі жұмысын қолдау;
– асинхронды үдерістерді қолдау;
– иерархиялық файлдық жүйе;
– (арнайы құрылғылар файлдары арқылы) енгізу-шығару операциялары
құрылғыларынан тəуелсіз қолдау;
– Бағдарламаларға (бағдарламалық каналдары, IPC) жəне пайдаланушыларға
(ОЖ ядросына кірмейтін командалық түсіндіргіш) арналған стандартты
интерфейсі;
– Жүйені пайдаланылуын есептеудің орнатылған құралдары.
UNIX жүйесінің 4 негізгі құрамдасы бар:
— ядpo — операциялық жүйе ядросын қалыптастыратын бағдарлама; ол
компьютердің (жүйелік ресурстардың орналастырылуы секілді) ішкі
қызметтерін үйлестіреді. Ядро сіз үшін көрінбей жұмыс істейді;
— shell – бұл сіздің командаларыңызды түсіндіріп, жəне орындай отырып,
сіздер мен ядроның арасындағы байланысты іске асыратын бағдарлама. Себебі,
ол сіздің енгізуіңізді санап, сізге хабарлама жібереді, жəне бұл
интербелсенді ретінде сипатталады.
— commands – компьютердің орындауға тиісті бағдарламаларының атаулары.
Бағдарламалар қаптамасы аспаптық құралдар деп аталады. UNIX жүйесі
мəтіннің құрылуы жəне өзгертілуі, бағдарламалардың жазылуы, бағдарламалық
қамтамасыздандыру құрал-жабдықтарының дамуы, компьютердің көмегімен
басқаларымен ақпаратпен алмасу секілді мұндай тапсырамалар үшін аспаптық
құралдармен қамтамасыз етеді;
— file system – фaйлдық жүйе – бұл сіздің компьютеріңіз үшін мүмкін болатын
барлық файлдар жиынтығы. Ол сізге ақпаратты оңай сақтап, іздеуге
көмектеседі.
UNIX ОЖ архитектурасы – көп деңгейлі. Төменгі деңгейде, тікелей
қондырғының үстінде операциялық жүйенің ядросы жұмыс істейді. Ядро
қызметтері екінші деңгейді қалыптастыратын жүйелік шақырулар интерфейсі
арқылы қолжетімді болады. Келесі деңгейде командалық түсіндірушілер,
жүйелік басқару командалары мен утилиттері, коммуникациялық драйверлер жəне
хаттамалар – əдетте жүйелік бағдарламалық қамтамасыздандыруға жатқызатынның
барлығы жұмыс істейді. Ақырында, сыртқы деңгейі пайдаланушының қолданбалы
бағдарламаларын, желілік жəне басқа да коммуникациялық қызметтерді, ДББЖ
жəне утилиттерді қалыптастырады.
UNIX ядросының (монолиттік немесе модульдік бола алатын) негізгі
қызметтеріне мыналар кіреді:
– үдерістерді жоспарлау жəне қайта қосу;
– жадты басқару;
– кідірістерді өңдеу;
– құрылғыларды төмен деңгейде қолдау (драйверлер арқылы);
– дисктерді басқару жəне деректерді буферлеу;
– үдерістердің синхронизациясы жəне үдеріс аралық өзара байланыс
құралдарын қамтамасыз ету (IPC).
Жүйелік шақыру қамтамасыз етеді:
– пайдаланушылардың іс-əрекеттерінің құрылғылар драйверлерінің
сұраныстарымен салыстырылуы;
– үдерістер жасау жəне оларды тоқтату;
– енгізу-шығару операцияларын іске асыру;
– файлдар мен дисктерге қолжетімділік;
– терминал қызметтерін қолдау.
Жүйелік шақырулар пайдаланушы тəртібінде жұмыс істейтін үдерісті
ядро тəртібінде жұмыс істейтін үдеріске түрлендіреді. Бұл үдеріске
қызметтерді орындауға арналған ядроның қорғалған процедураларын
шақыруға мүмкіндік береді.
Жүйелік шақырулан ядро процедураларына қолжетімді болу үшін
бағдарламалық интерфейсті қамтамасыз етеді. Олар жады, дисктердегі кеңістік
жəне перифериялық құрылғылар секілді жүйелік ресурстарды басқарады. Жүйелік
шақырулар орындалу уақытының кітапханасы түрінде рəсімделді. Көптеген
жүйелік шақырулар командалық түсіндіруші арқылы қолжетімді болады.
Пайдаланушылық үдеріс жүйелік шақыру арқылы ядроның кодын жасай
бастаған кезде ядро тəртібінде жұмыс істейді.
Ядро кеңістігі мен пайдаланушылық кеңістік арасындағы деректермен
алмасу. Пайдаланушылық үдерістер мен ядроның жадтың жалпы мекенжай
кеңістігі жоқ, олардың арасындағы деректерді жіберу механизмі қажет.
Жүйелік шақыруды орындау кезінде, шақыру дəлелі мен ядро процедурасының
тиісті сəйкестендірушісі пайдаланушылық кеңістіктен ядро кеңістігіне
беріледі. Ядро процедурасының сəйкестендірушісі процессордың аппараттық
регистрі арқылы немесе стек арқылы жіберіледі. Жүйелік шақыру дəлелі
шақырушы үдерістің пайдаланушылық аймағы арқылы жіберіледі.
Үдерістің пайдаланушылық саласына ядроға қажетті ақпарат кіреді:
– түбірлі жəне ағымдағы каталогтар, ағымдағы жүйелік шақыру аргументтері,
мəтін сегментінің, үдеріске арналған деректер мен стектың өлшемдері;
– жоспарлаушыға қажетті ақпараты бар үдерістер кестесіндегі жазбаны
нұсқағыш, мысалы, артықшылығы;
– ашық файлдар туралы ақпараты бар пайдаланушылық үдерістің файлдарының
дескрипторларының кестесі;
– үдеріске арналған ядроның стегы (үдеріс пайдаланушы тəртібінде жұмыс
істесе бос болады).
Пайдаланушылық үдерісі ядроның кеңістігінде болмайды, бірақ ядро
үдерістің кеңістігінде бола алады.
Жүйелік бағдарламалық қамтамасыздандыру. UNIX ОЖ файлдың жүйелерді
басқару, қайта кескіндеу жəне қолдау есептерін шешуге арналған стандартты
жүйелік бағдарламалар қатарын қамтамасыз етеді, атап айтқанда:
– жүйе кескіндемесінің параметрлерін баптау үшін;
– ядроларды (қажет болса) қайта тұтастыру үшін жəне құрылғылардың жаңа
драйверлерін қосу үшін;
– пайдаланушылардың есептік жазбаларын құру жəне жою үшін;
– физикалық файлдық жүйелерді құрып, жалғау үшін;
– файлдарға деген қолжетімділікті бақылау параметрлерін орнату
үшін.
Осы міндеттерді шешу үшін (пайдаланушы тəртібінде жұмыс істейтін)
жүйелік БҚ жиі жүйелік шақыруларды пайдаланады.

6 Linux операциялық жүйесі

Linux-POSIX стандарттарына сəйкес келетін операциялық жүйенің
ядросы. ОЖ — ні əзірлеуді 1991 жылы финдік студент Линус Торвальдспен
бастады.
POSIX ( Portable Operating System Interface for Unix-Unix
операциялық жүйелердің тасымалданатын интерфейсі) — операциялық жүйе мен
қолданбалы бағдарлама арасындағы интерфейстерді сипаттайтын стандарттар
жиынтығы. Стандартты түрлі UNIX-ұқсас операциялық жүйелердің үйлесімділігін
жəне бастапқы код деңгейінде қолданбалы бағдарламалардың төзімділігін
қамтамасыз ету үшін жасалған, бірақ Unix емес жүйелер үшін де қолданылуы
мүмкін. POSIX стандарттарының сериясы 1003 IEEE комитетімен əзірленген.
Стандарттау жөніндегі халықаралық ұйым (ISO) Халықаралық электротехникалық
комиссиямен (IEC) бірлесіп ISOIEC 9945 атты осы стандартты (POSIX)
қабылдады.
Негізгі код gcc кейбір кеңейтімдері бар С (Си) жəне ассемблерде
жазылған. GNU General Public License негізінде еркін таратылады. Linux
ядросы көп міндетті атқарушыны, виртуалды жадыны, динамикалық
кітапханаларды, кейінге қалдырылған жүктеуді, жадыны басқарудың өндірістік
жүйесін жəне көптеген желілік хаттамаларды қолдайды. Бүгінгі күні Linux —
жүктелетін модульдерді қолдайтын монолитті ядро. Құрылғылар драйверлері
жəне ядроның кеңейтулері əдетте » 0 кольцода» іске қосылады. Қарапайым
монолитті ядроларға қарағанда, құрылғылардың драйверлері модульдер түрінде
оңай жиналады жəне жүйе жұмысы кезінде жүктеледі немесе түсіріледі.
Қорытынды
Linux-та C, D дискілеріне бөлу жоқ жəне құрылғылармен қарым- қатынас
жасау процесі өте ыңғайлы. Барлық құрылғылар жеке жүйелік файлға ие, барлық
дискілер бір файлдық жүйеге жəне жалғыз қосылады. Каталогтың нақты құрылымы
кез келген ақпаратты бірден табуға мүмкіндік береді.
Ядроның модульділігі компьютерді қайта жүктеусіз кез келген OЖ
сервистерін қосуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, OЖ ядросының өзін
өзгертуге болады, ядроның бастапқы мəтіндері де кез келген дистрибутивте
бар.
Linuxті өзіңізге ыңғайлап жасауға болады. Көптеген параметрлер OЖ
сыртқы түрін (жəне ішкі) өзгертуге мүмкіндік береді. Linuxте графикалық
қабықты қолданудағы таңдау, бірнеше офистік пакеттері, бағдарлама-
серверлер, файерволдар бар.

Бақылау сұрақтары
1. MS-DOS операциялық жүйесі қандай тараулардан тұрады?
2. UNIX ядросының (монолиттік немесе модульдік бола алатын) негізгі
қызметтеріне кіреді …
3. Жүйелік шақырулар дегеніміз не?

3-дәріс
Windows операциялық жүйесінің пайда болу жəне тарихы
Дәрістің мән-мәтіні

Мақсаты: Windows операциялық жүйесінің пайда болуын зерттеу,
Компьютерлік әлемде объектілерді анықтау.
Дәріс жоспары:
1. Windows операциялық жүйесінің тарихы
2. Windows объектілі-бағытталған платформасы
3. Пайдаланушының баптайтын батырмалары.
Негізгі түсініктер: Windows, Windows Live Mesh, Windows Search.

Тақырыптың мазмұны. Гарвардтың студенттік достар Билл Гейтс жəне Пол
Аллен 1975 жылы 1 қаңтарда Popular Electronics журналында жарияланған
Altair 8800 дербес компьютері туралы мақаланы оқып, оған Basic тілінің
интерпретаторын əзірледі. Бір айдан кейін «Micro Instrumentation and
Telemetry Systems» (MITS) компаниясымен, аталған ДК өндірушімен Altair үшін
БЖ құрамында Basic пайдалану туралы лицензиялық келісімге қол қойылды. Сол
жылы Билл Гейтс Алленге MICROcomputer SOFTware («микрокомпьютерлерге
арналған бағдарламалық қамтамасыз ету») компаниясының қарапайым атауын
ұсынды. 1977 жылдың шілдесінде Microsoft өзінің екінші бағдарламалау тілі
— FORTRAN, ал 1978 жылы — COBOL-80 микропроцессорлық жүйелер үшін 8080, Z-
80 жəне 8085.Сол жылы Radio Shack жəне Apple фирмалары Microsoft-тен
Basic лицензиясын сатып алады. Бірақ компанияға атақ 1980 жылы IBM
Microsoft корпорациясы шығаратын барлық PC үшін базалық операциялық
жүйені əзірлеуді ұсынғаннан кейін келді.
1980 жылы Microsoft-қа Стив Баллмер келді, ол Билл Гейтстің шақырумен
келген. Баллмер болашақ софтверлік корпорацияның операциялық жүйесінің
бірінші нұсқаларының əзірлемелерін басқарды.
1983 жылы Windows 1.0 (Interface Manager ретінде естілуі мүмкін) атауын
алған MS-DOS үшін графикалық ортаны əзірлеу өтті.
Microsoft компаниясы Windows 1.0 үшін бірнеше жаңартуларды шығарды,
Aldus PageMaker бағдарламасы қолдауы жүзеге асырылды.
1987 жылдың соңында Windows 2.0 шығарылды. Іске қосылған графикалық
интерфейсі бар Excel жəне Word редакторларымен бірге «ыстық» пернелер,
сондай-ақ видеоадаптерлердің жетілдірілген қолдауы пайда болды. Соңғы
интерфейс неғұрлым икемді болды, терезелерді бірнешеуін ашу жəне экран
түрін өзгертуге мүмкіндігі пайда болды.
1990 жылы Windows 3.0 шығара бастады. Операциялық жүйе жаңартылған
интерфейсті жəне бір мезгілде бірнеше бағдарламалармен (көпмақсаттылық)
неғұрлым тиімді жұмысты қамтамасыз етті. ОЖ графикалық жағынан VGA (16
түсті) бейнекарталарының арқасында тартымды етіліп, иконка кітапханасы
жаңартылып, 1,9 мыңға жетті. Жүйенің құрамына кеңейтілген бағдарлама
жиынтығы, сондай-ақ барлық белгілі Hearts, Minesweeper жəне Solitaire
ойындары кірді.
1992 жылы Windows 3.1 қол жетімді болды. Əзірлеуші Орталық жəне Шығыс
Еуропа үшін кириллица қаріптерін қолдайтын операциялық жүйенің арнайы
нұсқасын ұсынды.
1993 жылы Windows 3.11 пайда болды. Бұл нұсқаны кейде Windows 3.1 үшін
жаңарту бумасы деп атады жəне Windows for Workgroups 3.11 қатты дискіге 32
биттік қатынауды қолдайтындай жасалды.
Microsoft Windows for Workgroups 3.11-ге енгізілген жүйелер үшін 2008
жылға дейін OEM-лицензияларын беруді жалғастырды. 1993 жылы Билл Гейтс
компаниясы серверлер мен корпоративтік клиенттерге арналған Windows NT (New
Technology) — Windows NT 3.1 тобының алғашқы операциялық жүйесін шығарады.
1994 жылы мұрагері Windows NT 3.5 болды. Microsoft операциялық жүйелері
Windows NT (XP, Vista жəне сызығына жатады.
1995 жылы бір уақытта Windows 95, Intel Pentium Pro (P6) процессоры
шығарылды.
1996-да тек OEM өндірушілеріне қол жетімді жаңарту шықты. Осы жылы
Windows 95-те FAT32 файлдық жүйесін қолдау жүзеге асырылды. Үш жылдан кейін
Microsoft Windows 98 шығарады.
2000 жылы Windows 98 SE ауыстыру үшін софтверлік компания
Windows ME (Millennium Edition) атты жүйені ұсынды.
Windows XP жаппай нарық үшін компанияның ең табысты өнімдерінің бірі
болды. Бұл жерде жалпы компьютерлендіру мен интернетті дамыту үлкен рөл
атқарды.
2001 жылы Windows XP 64 биттік нұсқасы да шығарылды.
Басты жаңалық Windows Aero интерфейсі болды. Бірте-бірте Vista БҚ
танымал болды, алайда перифериялық құрылғылардың драйверлерімен қиындықтар
туындады. Екі жылдан кейін, 2009 жылы Microsoft Windows 7, 2012 жылы
Windows 8, 2015 жылы 29 шілде де Windows 10 шығарады.
Windows операциялық жүйесінің тұжырымдамасы. Windows-тің объектілі
бағытталған платформасы. Файл, бума және жарлық – файлдық жүйелер
объектісі. Қосымша және құжат – пайдаланушы деңгейіндегі объектілер.
Пайдаланушы графиктік интерфейсі. Мәліметтер алмасуды ұйымдастыру. OLE
объектілерін енгізу және байланыстыру технологиясы.Біртіндеп Windows
жүйелерінің  арасындағы айырмашылық  жойылып, 2001 жылы Windows XP пайда
болды.  Ол Windows NT мен Windows 2000-ның қауіпсіздік жүйесі мен
сенімділігін Windows Me-нің  қолайлылығын біріктірді. Сондықтан да бұл жүйе
қауіпсіз, сенімді және жылдам жұмысты қамтамасыз етті, сонымен бірге  ол
үйренуге  қарапайым болды, әрі жеке үйдегі қолданушыларға арналған көптеген
құралдар пайда болды.

Windows объектілі-бағытталған платформасы

• Программалық өнімдерді өңдеудің қазіргі технологиясы обьект ұғымы
негіз болатын объектілі-бағытталған программалаудың концепцияларында
жұмыс жасайды. Интерактивті режимде жұмыс мүмкіндігі пайдаланушыға
көрнекі графикалық саймандарды және әр түрлі көмектерді қолдануды
ұсынады. Объектілі-бағыттаушы программалаудың фундаментальды
мінездемелері:
• Компьютерлік әлемде объектілермен жұмыс жасайды;

• Компьютердегі есептеу объектілер арасында мәліметтер алмасу жолымен
жүзеге асырылады. Объектілер хабарламаларды жіберу және қабылдау
арқылы өзара әрекеттеседі.
• Хабар беру – әрекет орындау үшін берілетін сұраныс. Әр объект басқа
объектілерден тұратын байланыссыз жадтан тұрады;
• Әр объект өзіне байланысты объектілердің қасиетін көрсететін класс
болып саналады;
• Класта объект тәртібі көрсетіледі, сондықтан осы класқа жататын барлық
объектілер бірдей әрекеттерді орындайды;
• Барлық кластар иерархиялық құрылымды құрайды.
Жұмыс  столы   ұғымы     қазіргі  барлық   операциялық  жүйелер 
интерфейсінің   элементі  болып  саналады. Windows   ортасында  жұмыс 
столының  рөлін  дисплей   экраны  атқарады.  Онды  жұмыс  істейтін  
программалардың   терезелері,   құжаттардың   жеке  файлдары  белгілер
(немесе  шартбелгілер)  түрінде   орналасқан
Негізгі  басқару элементіне  — м ә с е л е л е р   т а қ т а с ы 
жатады. Мәселелер тақтасы үш қызмет  атқарады, олар:

1) онда П у с к  негізгі батырмасы орналасады, ол кез келген 
программаларды  және құжаттарды  жылдам  іске  қосуға,  файлдарды  іздеуге,
анықтамаға  қатынауға және т. б. мүмкіндіктерді береді;

2) кез келген   программа, құжат,  қаптама ашылғанда мәселелер 
тақтасында сәйкес батырма пайда болады. Қажетті батырмаға  басу сәйкес
объектіні  активтендіреді, бірінен біріне жылдам көшуді жүзеге  асырады;

3)  сондай-ақ, мәселелер тақтасында әр түрлі  индикаторларды  (уақыт,
тіл, дата, т. с. с.) бақылап отыруға болады.

Интерфейстің  ең негізгі  элементі – терезе. Терезе – белгілі бір
объектіге (программа, құжат, қаптама) графикалық бөлінген  экранның 
белгілі бір бөлігі. Терезелерді негізгі екі түрге  жіктеуге  болады:

1)  ерікті терезелер;

2)  бекітілген  терезелер.

Ерікті терезелер – қолданбалар терезелері,  олардың  көпшілігі тағы да
ішкі терезелерді (мысалы, құжаттар терезелерін)  қамтуы мүмкін. Еркін
терезелердің  бірнеше  көрсетім типтері  болады:

—  пиктограмма түрінде;

—  қалыпты түрде  (экранның белгілі бір бөлігін алады);

—  толықэкранды түр (бүкіл экран бетін алады).

Бекітілген терезелер — өлшемдерін, кейде орнын да өзгертпейтін
терезелер. Бекітілген  терезелерге – диалог, хабарлама, қасиеттер
беттері терезелері жатады.

Диалог терезелері – компьютердің пайдаланушымен әрекеттесуін 
жеңілдететін  арнайы терезелер. Пайдаланушыға арналған ақпараттарды
бейнелейді және одан жауап  күтеді, ол үшін арнайы басқару элементтері
қолданылады.

Хабарлама терезелері – диалог терезелерінің арнайы түрі, жүйеге
кірістіріліп  орналасады    және программалармен  беріледі (ескерту,
анықтамалық ақпарат берутерезелері, т. с. с.).

Қасиеттер беттері – бұл бірнеше қыстырмалы  диалог терезелері, бір
диалог терезесінде көптеген опцияларды беруге мүмкіндік туғызады. әрбір 
бетке өту сәйкес қыстырманы  түрту арқылы жүзеге асырылады.

Диалог терезелерінде  кездесетін  негізгі стандартты … жалғасы

Ұқсас жұмыстар

Операциялық жүйелер,дамуы және түрлері

Операциялық жүйелердің көпесептелігі

Файлдарды көшіруді сұрау

WINDOWS ТИПТІ ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕР

Сервистік программалар және желілік операциялық жүйе

Операциялық жүйелер, оның даму және түрлері (MS-DOC, NC, OS/2,UNIX, Windows, оның түрлері) жайлы

Операциялық жүйелер, оның дамуы және түрлері туралы ақпарат

Операциялық жүйе туралы

Windows операциялық жүйесінің түсінігі мен қызметі

Операциялық жүйеге сипаттама